Fort V Karol Chodkiewicz (ul. Polna 9) to jeden z fortów głównych toruńskiej twierdzy. W czasach niemieckich początkowo określano go po prostu jako „Fort III”, lecz już od 1894 roku nosił numer i nazwę „Fort III – Scharnchorst”. Zbudowano go w latach 1879-1884 – w pierwszej fazie budowy Twierdzy Toruń. Reprezentuje on typ pruskiego standardowego, fortu artyleryjskiego. Wraz z sześcioma podobnymi w Toruniu należy do ostatnich z około osiemdziesięciu tego typu fortów wzniesionych przez służby fortyfikacyjne Cesarskich Niemiec, wzoru wypracowanego przez Komitet Inżynierski Sztabu Generalnego na początku lat 70. XIX wieku.
Od chwili zakończenia budowy fort był stopniowo rozbudowywany. W 1894 roku rozpoczęło się wzmacnianie obiektu i instalowanie wewnętrznych urządzeń technicznych. W przedpolu ulokowano 56 magazynów dla pobliskich warsztatów amunicyjnych. Na prawym barku postawiono 2 stanowiska artylerii dalekonośnej, a u ich podnóża – wał niski piechoty. W 1904 roku stropy schronów obserwacyjnych i schronów baterii skrzydłowych wzmocniono poduszką piaskową, zaś jedno ze skrzydeł części nasady – piaskiem i warstwą betonu. Wewnątrz – pod sufitami wybranych pomieszczeń – założono blachę przeciwodpryskową. W roku 1911 zbudowano dookoła fortu sieć kolczastą w przedstoku. W roku 1912 w forcie zainstalowano agregaty prądotwórcze i uruchomiono oświetlenie elektryczne, wentylację wymuszoną i m.in. elektryczne dzwonki alarmowe. W sąsiedztwie stanowisk działek rewolwerowych w kaponierach ulokowano stanowiska reflektorów. Stok bojowy fortu pokryto maską drzewną w celu ukrycia otwartych stanowisk dla artylerii i schronów obsługi.
W forcie mogło przebywać jednocześnie 800 żołnierzy obsługujących najpierw 14, a potem 12 dział ciężkiego kalibru i 8 działek rewolwerowych 37 mm. Fort był przygotowany do samodzielnej obrony. W czasie pokoju wykorzystywano go do ćwiczeń, jako koszary i magazyny dla wojska. Z chwilą wybuchu I wojny światowej w 1914 stacjonowała tu stała załoga pogotowia w sile jednej kompanii piechoty, obsługi dział i działek oraz karabinów maszynowych, a także saperzy. Zadaniem załogi było powstrzymanie przeciwnika i obrona dworca Toruń-Północ, jako węzłowego punktu kolejowego, a także zamknięcie szosy i linii kolejowej w kierunku Chełmna i Grudziądza. Ogień artyleryjski z fortu sięgał do miejscowości Łysomice-Lulkowo, Różankowo i Katarzynka, położonych około 7,5 km od granic miasta.
W warowni były: 32 izby żołnierskie, 14 magazynów, 2 kuchnie, 2 pomieszczenia agregatów, zbiornik na ropę, piekarnia, 3 prochownie, 3 pancerne punkty obserwacyjne, 9 schronów pogotowia na wale, 14 działobitni, 5 ujęć wody. Do chwili przekazania fortów Polakom w styczniu 1920 roku Niemcy wywieźli z warowni większość urządzeń technicznych. Od roku 1920 do 1921 fort zajmowała kompania wartownicza pobliskich warsztatów amunicyjnych, a później – aż do 1939 roku – II batalion 63 pp. W tym czasie służył on jako magazyn do składowania wyprodukowanych w pobliskich warsztatach amunicyjnych zapasów amunicji różnych typów - głównie artyleryjskiej. W czasie II wojny światowej warownia także pełniła funkcję magazynu. Po 1945 stacjonowały w niej jednostki Armii Radzieckiej Wojska Polskiego, które wykorzystywały ją najpierw jako magazyn amunicji, a później jako magazyn sprzętu wojskowego.
Obecnie fort znajduje się pod opieką Agencji Mienia Wojskowego i stanowi ofertę handlową. Nie udostępnia się go zwiedzającym.
Marian Rochniński
Klub Odkrywców Historii Regionu
