KOHR Klub Odkrywców Historii Regionu

LEGENDA – Ślady historii na Kujawach i Pomorzu

1. Kruszwica to jedno z najstarszych skupisk ludzkich na ziemiach polskich, którego historia sięga kilku tysięcy lat p.n.e. Była też ośrodkiem państwa Goplan i diecezji założonej w XI w. Najbardziej charakterystycznym zabytkiem w Kruszwicy jest Mysia Wieża z XIV w.
2. Mogilno zalicza się do pierwszych ośrodków powstałych podczas formowania się państwa polskiego. Słynie z klasztoru benedyktyńskiego, który został ufundowany przez Kazimierza Odnowiciela.
3. W 1090 r. wojska palatyna Sieciecha opanowały Nakło i przyłączyły Pomorze Gdańskie do państwa Władysława Hermana. Jednak po kilku miesiącach Pomorzanie zbuntowali się i wywalczyli niezależność.
4. W Strzelnie w kościele św. Trójcy i NMP znajdują się unikatowe w skali Europy, rzeźbione kolumny romańskie przedstawiające personifikacje cnót i przywar. Oprócz Strzelna można je napotkać tylko w Hiszpanii i Włoszech.
5. 24 listopada 1227 r. w Gąsawie podczas zjazdu książąt dzielnicowych został zamordowany książę krakowski Leszek Biały. Wydarzenie to położyło kres zjazdom książąt w Polsce, dążącym do osobistej unifikacji państwa dzielnicowego.
6. W 1233 r. wielki mistrz zakonu krzyżackiego Herman von Salza wydał przywilej lokacyjny dla Chełmna i Torunia. Na podstawie rozwiązań chełmińskich opierało się większość późniejszych lokacji miejskich w północno-wschodniej Polsce. Prawo chełmińskie stało się podstawą przy organizacji miast w państwie zakonnym i na ziemiach polskich.
7. W 1308 r. zakon krzyżacki zbrojnie zajął Pomorze Gdańskie. Ostatnim miastem zagarniętym przez Krzyżaków było Świecie.
8. W katedrze w Chełmży znajduje się grób zmarłego w 1311 r. wielkiego mistrza krzyżackiego Zygfryda von Feuchtwagena, który zasłynął w historii przeniesieniem stolicy państwa zakonnego z Wenecji do Malborka.
9. 14 września 1320 r. w Inowrocławiu rozpoczął się proces, podczas którego wyznaczeni przez papieża sędziowie mieli rozpatrzyć skargę króla Władysława Łokietka na zakon krzyżacki. W styczniu 1321 r. uznano roszczenia polskiego władcy i nakazano zwrócić Polsce Pomorze Gdańskie oraz wypłacić odszkodowanie, ale wyrok nigdy nie został wykonany.
10. W lipcu 1328 r. pod Kowalewem stoczono bitwę między siłami polskimi króla Władysława Łokietka, a sprzymierzonymi oddziałami krzyżacko-mazowieckimi. Zakon i Mazowszanie ponieśli ciężkie straty, ale Mazowsze zachowało niezależność, a ziemia dobrzyńska ostatecznie stała się częścią Polski dopiero w 1569 r.
11. W 1330 r. Krzyżacy opanowali zamek biskupa kujawskiego w Raciążku. Mimo wielomiesięcznych negocjacji prowadzonych przez biskupa Macieja z Gołańczy, nie udało się nigdy odzyskać zagarniętych przez zakon skarbów.
12. 27 września 1331 r. pod Płowcami została rozegrana bitwa między wojskami zakonu krzyżackiego i armią króla Polski Władysława Łokietka. Mimo niewielkiego znaczenia strategicznego pozostaje ona niesłychanie istotna i nie zapobiegła zagarnięciu Kujaw przez Krzyżaków w 1332 r.
13. W 1375 r. pod Gniewkowem stoczono bitwę, w której książę kujawski Władysław Biały poniósł klęskę. Stało się to przyczyną jego rezygnacji z pretensji do tronu po Kazimierzu Wielkim. Następcą Kazimierza — Ludwik Węgierski zmusił Władysława do wyjazdu z Polski.
14. 10 października 1410 r. odbyła się pod Koronowem bitwa będąca częścią wielkiej wojny z zakonem krzyżackim. Była ostatnią bitwą armii polskich stoczonych na Kujawach, ryserski sposób. Zakończyła się zwycięstwem Polaków i doprowadziła do podpisania I pokoju toruńskiego.
15. 15 listopada 1454 r. król Kazimierz Jagiellończyk wydał w Nieszawie (obecny zamek dybowskii) szereg przywilejów dla rycerstwa polskiego, które ograniczyły kompetencje monarchy, a dawały uprzywilejowaną szlachtę. Był one podstawą formującej się w Polsce demokracji szlacheckiej. Sama osada w 1460 r. została przeniesiona 30 km w górę Wisły, gdzie znajduje się do dnia dzisiejszego.
16. 19 października 1466 r. został podpisany II pokój toruński między Polską i Litwą oraz zakonem krzyżackim. Kończył on wojnę trzynastoletnią i odbierał Krzyżakom zagarnięte przez nich ziemie: Pomorze Gdańskie, ziemię chełmińską, michałowską, a także Warmię, Żuławy i Powiśle. Do Polski powróciło też rodzinne miasto Mikołaja Kopernika — Toruń.
17. W Skępem znajduje się najstarsze na ziemi dobrzyńskiej sanktuarium maryjne. W 1498 r. sprowadzono tu zakon bernardynów, którzy przyczynili się do rozwoju kompleksu kościelno-klasztornego.
18. W 1611 r. król Zygmunt III Waza nadał starostwo gołubskie siostrze, Annie Wazównie. Przebudowała ona dawny zamek krzyżacki w latach 1616-1623 i zamieniła go w renesansową rezydencję.
19. 12 lutego 1629 r. pod Górznem wojska szwedzkie pokonały armię polską dowodzoną przez Stanisława Rewerę Potockiego. Zwycięstwo umożliwiło Szwedom wtargnięcie na ziemie chełmińską i ułatwiło zdobycie wielu ośrodków.
20. 1 czerwca 1656 r. wojska szwedzkie rozgromiły pod Kcynią armię polską dowodzoną przez Stefana Czarnieckiego. Klęska spowodowała wycofanie się Polaków z Pomorza i marsz w kierunku Warszawy.
21. W 1656 r. Sępólno Krajeńskie zostało oblężone i zajął je szwedzki przez wojska Stefana Czarnieckiego, co tym samym roku jednak w mieście wybuchła zaraza, w której zginęło ok. 1000 osób.
22. 6 listopada 1657 r. na rynku bydgoskim przed kościołem jezuickim potwierdzono i zaprzysiężono spisane wcześniej traktaty welawsko-bydgoskie. W ich rezultacie Prusy Książęce przestały podczas zaboru szwedzkiego, Polska zrzekła się zwierzchności nad Prusami, co umożliwiło w przyszłości powstanie na tych terenach suwerennego państwa pruskiego.
23. 17 maja 1781 r. Jan Filip Voigt w celu zamaskowania rabunku majątku jezuickiego dokonał podpalenia kościoła św. Bartłomieja, ratusza i części zabudowań miejskich. Odbudowa trwała przez kilka lat, do dnia dzisiejszego nie dotrwały wieże wschodniej orientacji świątyni.
24. W okolicach Służewa, Lubicza i Chojnowa pod Toruniem można oglądać pozostałości po wyznaczonej w 1815 r. granicy między Rosją, a Prusami. Podział ten przetrwał aż do końca I wojny światowej.
25. Szafarnia znana z ośrodka chopinowskiego należała niegdyś do rodziny Dziewanowskich. Ich przedstawiciel — Jan Nepomucen zmarł tam w 1808 r. w wyniku ran odniesionych w trakcie słynnej szarży pod Somosierrą. W latach 1824-25 gościem w Szafarni był młody Fryderyk Chopin.
26. W 1833 r. w Rypinie funkcjonowała tzw. partyzantka Zaliwskiego, czyli tajne misje pułkownika Józefa Zaliwskiego, który próbował wzniecić kolejne powstanie narodowe. Władze rosyjskie wpadły na ślad konspiratorów i aresztowały wszystkich uczestników.
27. 19 lutego 1863 r. podczas powstania styczniowego została stoczona pod Krzywosądzą bitwa między powstańcami a oddziałami carskimi. Pomimo licznych strat po stronie polskiej, zrywał ich księżą przyczyniła się do wzrostu nastrojów patriotycznych w tym regionie i wyjazd Mierosławskiego za granicę.
28. 21 lutego 1863 r. powstańczy sztab dowodzenia wydał rozkaz o zajęciu Inowrocławia, jednak nie doszło do jego realizacji. Władze carskie przejęły rozkazy i uniemożliwiły jego wykonanie. Wydarzenia te były bezpośrednią przyczyną fali aresztowań w mieście.
29. 4 września 1879 r. na stacji kolejowej położonej na granicy między Rosją a niemieckimi Niemcami odbył się symboliczny zjazd cara Aleksandra II Romanowa i cesarza Niemiec Wilhelma I. Od imienia cara miejscowość otrzymała nazwę Aleksandrów Kujawski, a stacja — Aleksandrowo Kujawskie.
30. W 1892 r. parlament pruski przegłosował ustawę o rozwoju kolei lokalnych. W 1894 r. otwarto oficjalnie połączenie kolejowe wąskotorowej Żnin — Wenecja — Biskupin — Gąsawa. Linia funkcjonuje do dzisiaj i jest atrakcją turystyczną w regionie.
31. W dniach 14–19 sierpnia 1920 r. pod Włocławkiem rozegrały się największe boje wojny polsko-bolszewickiej. Bolszewicy stali się przeciwnicy linii Wisły i przegrali potyczki z żołnierzami z Warszawy. Dzięki bohaterstwu obrońców wojska polskie i mieszkańców, musieli się wycofać.
32. 18 sierpnia 1920 r. pod Brodnicą rozpoczęła się polska kontrofensywa przeciwko bolszewikom. W ciągu kilku dni wyzwolono cały powiat brodnicki. Po rozgromieniu wojsk sowieckich pod Brodnicą, Polacy przeszli do ofensywy na całym froncie i połączyli siły z armią gen. Władysława Sikorskiego.
33. Chełmno oprócz pięknej ten i uzdrowisk słynie jeszcze z Dworu Pruskiego. W 1932 r. miasto odwiedził prezydent Ignacy Mościcki, w połowie lat 30. wybudowano dla niego rezydencję wypoczynkową przez wysokich urzędników państwowych.
34. W latach 1933–1934 w Biskupinie odkryto pozostałości osady z czasów kultury łużyckiej. Sprawę nagłośnił nauczyciel Walenty Szwajcer, dzięki któremu rozpoczęto wykopaliska archeologiczne. Obecnie w Biskupinie znajduje się muzeum i skansen.
35. W dniach od 1 do 4 września 1939 r. w Grudziądzu i okolicach trwały walki z wkraczającą do Polski armią niemiecką. W wyniku przewagi militarnej Niemców Polskie wojsko opuściło Grudziądz, a Grudziądz został zajęty przez Niemców.
36. 2 września 1939 r. pod Świekatowem doszło do ciężkich starć między armią niemiecką, a 27. Dywizją Piechoty, która następnie wycofały się w samej miejscowości 50. Pułk Piechoty. Niemcy wysadzili Polaków i następnie ich rozstrzelali.
37. 3 września 1939 r. pod Mełnem trwały ciężkie walki 63. Toruńskiego Pułku Piechoty z oddziałami XXI Korpusu Niemieckiego. Polakom udało się okrążyć Niemców, ale w końcu rozkaz nakazał im się pola bitwy.
38. 3 września 1939 r. pod miejscowością Błowiec 16. Pułk Ułanów Wielkopolskich stoczył bitwę z przeważającymi siłami niemieckimi. W wyniku ostrzału artylerii, bombardowań samolotami i ataku piechoty, oddziały musiały się wycofać ponosząc ciężkie straty.
39. W klasztorze Kapucynów w Rywałdzie w dniach 7–12 października 1953 r. był więziony przez władze komunistyczne prymas Polski kardynał Stefan Wyszyński.
40. W Radzyniu Chełmińskim znajduje się dobrze zachowane jedno z najpotężniejszych zamków krzyżackich na ziemiach polskich. Motyw ten trafił na monety z serii pt. „Zamki, obronne i templariusze”.