KOHR Klub Odkrywców Historii Regionu

Fort V Karol Chodkiewicz (ul. Polna 9) to jeden z fortów głównych toruńskiej twierdzy. W czasach niemieckich początkowo określano go po prostu jako „Fort III”, lecz już od 1894 roku nosił numer i nazwę „Fort III – Scharnchorst”. Zbudowano go w latach 1879-1884 – w pierwszej fazie budowy Twierdzy Toruń. Reprezentuje on typ pruskiego standardowego, fortu artyleryjskiego. Wraz z sześcioma podobnymi w Toruniu należy do ostatnich z około osiemdziesięciu tego typu fortów wzniesionych przez służby fortyfika­cyjne Cesarskich Niemiec, wzoru wypracowanego przez Komitet Inżynierski Sztabu Generalnego na początku lat 70. XIX wieku.

Od chwili zakończenia budowy fort był stopniowo rozbudowywany. W 1894 roku rozpoczęło się wzmacnianie obiektu i instalowanie wewnętrznych urządzeń technicz­nych. W przedpolu ulokowano 56 magazynów dla pobliskich warsztatów amunicyjnych. Na prawym barku postawiono 2 stanowiska artylerii dalekonośnej, a u ich podnóża – wał niski piechoty. W 1904 roku stropy schronów obserwacyjnych i schronów baterii skrzy­dłowych wzmocniono poduszką piaskową, zaś jedno ze skrzydeł części nasady – piaskiem i warstwą betonu. Wewnątrz – pod sufitami wybranych pomieszczeń – założono blachę przeciwodpryskową. W roku 1911 zbudowano dookoła fortu sieć kolczastą w przedstoku. W roku 1912 w forcie zainstalowano agregaty prądotwórcze i uruchomiono oświetlenie elektryczne, wentylację wymuszoną i m.in. elektryczne dzwonki alarmowe. W sąsiedztwie stanowisk działek rewolwerowych w kaponierach ulokowano stanowiska reflektorów. Stok bojowy fortu pokryto maską drzewną w celu ukrycia otwartych stanowisk dla artylerii i schronów obsługi.

W forcie mogło przebywać jednocześnie 800 żołnierzy obsługujących najpierw 14, a potem 12 dział ciężkiego kalibru i 8 działek rewolwerowych 37 mm. Fort był przygotowany do samodzielnej obrony. W czasie pokoju wykorzystywano go do ćwiczeń, jako koszary i magazyny dla wojska. Z chwilą wybuchu I wojny światowej w 1914 stacjonowała tu stała załoga pogotowia w sile jednej kompanii piechoty, obsługi dział i działek oraz karabinów maszynowych, a także saperzy. Zadaniem załogi było powstrzymanie przeciwnika i obrona dworca Toruń-Północ, jako węzłowego punktu kolejowego, a także zamknięcie szosy i linii kolejowej w kierunku Chełmna i Grudziądza. Ogień artyleryjski z fortu sięgał do miejscowości Łysomice-Lulkowo, Różankowo i Katarzynka, położonych około 7,5 km od granic miasta.

W warowni były: 32 izby żołnierskie, 14 magazynów, 2 kuchnie, 2 pomieszczenia agregatów, zbiornik na ropę, piekarnia, 3 prochownie, 3 pancerne punkty obserwacyjne, 9 schronów pogotowia na wale, 14 działobitni, 5 ujęć wody. Do chwili przekazania fortów Polakom w styczniu 1920 roku Niemcy wywieźli z warowni większość urządzeń technicznych. Od roku 1920 do 1921 fort zajmowała kompania wartownicza pobliskich warsztatów amunicyjnych, a później – aż do 1939 roku – II batalion 63 pp. W tym czasie służył on jako magazyn do składowania wyprodukowanych w pobliskich warsztatach amunicyjnych zapasów amunicji różnych typów - głównie artyleryjskiej. W czasie II wojny światowej warownia także pełniła funkcję magazynu. Po 1945 stacjonowały w niej jednostki Armii Radzieckiej Wojska Polskiego, które wykorzystywały ją najpierw jako magazyn amunicji, a później jako magazyn sprzętu wojskowego.

Obecnie fort znajduje się pod opieką Agencji Mienia Wojskowego i stanowi ofertę handlową. Nie udostępnia się go zwiedzającym.

Marian Rochniński