KOHR Klub Odkrywców Historii Regionu

 Budowę umocnień chełmińskich rozpoczęto na początku XX wieku. W 1910 roku miasto uzyskało status twierdzy.

Decyzję o ufortyfikowaniu Chełmna podjął niemiecki Sztab Generalny w 1900 roku. Budowę chełmińskiego obwodu fortecznego zainicjowano w 1901 roku. W pierwszej kolejności wzniesiono forty w miejscowości Watorowo, Nałęcz Północ i Wschód oraz Rybieniec. W tym samym czasie powstał fort Stolno i schron piechoty w Dorposzu. W 1903 roku rozpoczęto budowę fortu w Klamrach, Dorposzu i w miejscowości Małe Czyste. W następnych latach oprócz prac wykończeniowych przy wzniesionych fortach zbudowano umocnienia dla dwóch z pięciu planowanych baterii armat kalibru 12 cm – Baterii nr 3 Małe Czyste (1908-1909) i Baterii nr 4 Stolno (1907-1908). 

Kolejny etap rozbudowy linii umocnień fortyfikacyjnych Chełmna nastąpił dopiero tuż przed wybuchem I wojny światowej. W obrębie pierścienia fortecznego zbudowano wówczas sześć kolejnych schronów piechoty i osiem schronów amunicyjnych. Przystąpiono także do rozbudowy inżynieryjnej terenu miedzy poszczególnymi fortami i schronami piechoty.

W celu wzmocnienia obronności twierdzy chełmińskiej – bliżej miasta – zbudowano składnice sprzętu artyleryjskiego dla dwóch baterii artylerii rozmieszczonych na zachodnim brzegu Wisły pod Toplewem i Wiągiem, z których każda miała być wyposażona w sześć dział kalibru 10 i 12 cm. Miały one osłaniać skrzydła twierdzy chełmińskiej i wspierać ogniem oddziały broniące się w obrębie pierścienia fortecznego.

Wzniesiona linia fortyfikacyjna otoczyła Chełmno półkolistą linią obronną w promieniu 6-8 kilometrów od strony południowo-wschodniej – od miejscowości Klamry poprzez Rybieniec, Stolno, Małe Czyste, Dorposz Szlachecki, Watorowo do miejscowości Kiełp.

Linię obronną długości 25 km tworzyło: osiem fortów piechoty, usytuowanych na niewielkich wzniesieniach terenowych, które otrzymały plan owalu i składały się ze schronów mogących pomieścić kompanię piechoty, osłoniętych płytką fosą; dziesięciu schronów piechoty długości około 43 m, w których zawsze na lewym skrzydle znajdowała się kuchnia ze studnią, a na prawym – latryna. W każdym schronie mieściły się także izba opatrunkowa, podręczny magazyn amunicyjny oraz pomieszczenia dla oficerów i żołnierzy. 

Za linią frontu – w odległości około jednego kilometra w kierunku Chełmna – usytuowano schrony amunicyjne, składnice i wozownie artyleryjskie oraz dwie baterie artylerii. Te składały się z prostego, ziemnego wału z sześcioma stanowiskami ogniowymi dla dział rozdzielonymi ziemnymi trawersami, które zakończone były płytkimi ziemno-betonowymi schronami dla każdego działonu baterii i przyległego na jego prawym skrzydle schronu dla pozostałych artylerzystów baterii. Schrony amunicyjne tych baterii, składające się z dwóch części oddzielonych od siebie dziesięciometrową przestrzenią, wykorzystywano jako  magazyny zapasu amunicji dla baterii. W jednej komorze przechowywano [trzymano, znajdowały się] łuski i zapalniki, a w drugiej – pociski artyleryjskie. 

Z kształtu chełmińskiego obwodu fortecznego wynika, że centrum jego wytyczenia stanowiło miejsce przewidywanej na czas działań wojennych chełmińskiej przeprawy promowej przez Wisłę.

Umocnienia chełmińskie nie zostały poddane bojowemu sprawdzianowi, nie uległy zniszczeniom i dziś stanowią jeden z przykładów prusko-niemieckiej sztuki fortyfikacyjnej 
 z początku XX wieku. Są w większości opustoszałe i dostęp można je bez przeszkód zwiedzać. Wzdłuż tej linii obronnej członkowie Oddziału PTTK Ziemi Chełmińskiej 
 w Chełmnie wytyczyli szlak turystyczny. Wydali też folder i uchwalili regulamin zdobywania odznaki krajoznawczej „Miłośnik Twierdzy Chełmno”. Obecnie świadczą usługi turystyczne, promując twierdzę jako kolejną atrakcję turystyczną pięknego miasta Chełmna. 

Marian Rochniński