KOHR Klub Odkrywców Historii Regionu

Przyczółek Mostowy (ul. Podgórska 6/10) – fort poligonalny z pierwszej połowy XIX wieku. Jest to obiekt fortyfikacyjny Torunia najczęściej oglądany i podziwiany spośród innych podobnych budowli w naszym mieście. Jego położenie w centrum dworca kolejowego Toruń Główny skłania wszystkich podróżujących koleją lub przejeżdżających ul.Podgórską na południe kraju do zwrócenia uwagi na jego elementy. Charakterystyczne mury ze strzelnicami i częściowo zasłonięte budowle fortu zawsze budziły i nada budzą zainteresowanie i ciekawość nie tylko podróżnych.    

Przyczółek Mostowy jest jedną z najstarszych warowni, niegdyś zewnętrznego systemu obronnego miasta a w drugiej połowie XIX w. ważnym punktem w wewnętrznym pasie obronnym twierdzy Toruń. Przyczółek Mostowy zbudowano w latach 1824 – 29. Miał wtedy rozpiętość około 500 metrów i kształt w układzie kleszczowym. W środku wału, na jego osi, umieszczono trójskrzydłową, trzypiętrową redutę koszarową z własną fosą, dwiema kaponierami barkowymi i potężną, wydłużoną, kaponierą czołową osłoniętą rawelinem z prochownią i wartownią. Szyja zamknięta tradycyjnie murem ze strzelnicami i wysuniętym przed mur piętrowym schronem bojowym - blokhauzem. Na placu broni ustawiono budowle typu lekkiego jak magazyny, sala ćwiczeń, budynek sztabu, kasyna i koszarowy. Warownia posiadała kanały odpływowe nadmiaru wody fosy i opadowej ze śluzami. Warownia posiadała wał artyleryjski ze stanowiskami dla dział w części południowej i stanowiska artylerii w bastionach górnym i dolnym północnej części Przyczółka. Część południową i północną warowni łączył wał kurtynowy przepruty przejściami wyjazdowymi w kierunku Bydgoszczy i Poznania oraz  Włocławka i Łodzi.  

Pierwotna nazwa warowni „Brũkenkopf” w 1920 roku przemianowana na Przedmoście. Najpierw zadaniem warowni było obrona mostu stałego przez Wisłę u jego wylotu na lewym brzegu oraz utrzymanie na tym obszarze ok. 2500 żołnierzy do ewentualnej obrony z kierunku południowego miasta i mostu oraz skrzyżowania dróg wylotowych na Kujawy. Później, kiedy powstał pierścień zewnętrzny twierdzy jego celem była obrona dworca kolejowego Toruń – Przedmoście. Przyczółek przekształcono tak że po środku olbrzymiego dziedzińca – placu broni zbudowano dworzec kolejowy osobowy i towarowy oraz warsztaty kolejowe. Położono 6 linii torów. Zlikwidowano wtedy kurtyny wschodnią i zachodnią, zasypano poprzedzające je fosy, przebudowano reditę koszarową w wydłużony blok koszarowy i postawiono nowy mur Carnota. W 1888 wzmocniono betonem główny blok koszarowy Przyczółka Mostowego. Dwa bastiony stały się samodzielnymi urządzeniami przekształconymi w tzw. lunety.

W czasie pokoju fort służył jako miejsce stacjonowania 8 Dywizjonu Taborów obsługującego jednostki przybywające na ćwiczenia koleją z imnych garnizonów. Obiekt nazwano wtedy „Koszarami Żymirskiego I”. W latach 1939 – 1940 mieściła się w nim Komenda Stalagu XXA. W latach 1939 - 1944 Przyczółek pełnił funkcję obozu przejściowego w obozie jenieckim Stalag XXA i XXC. W okresie powojennym części murowane i dziedziniec wykorzystywały toruńskie przedsiębiorstwa spożywcze a zewnętrzne elementy jak fosa, rawelin i skok bojowy z oczkami wodnymi, struga wodna stały się elementami parku miejskiego „Parku Tysiąclecia”. Przebywanie w pobliży tego miejsca gwarantuje wspaniałe przeżycia estetyczne zarówno historykom jaki przyrodnikom. Jest znakomitym miejscem rekreacji i wypoczynku.  

Marian Rochniński