KOHR Klub Odkrywców Historii Regionu

Fort XV

Fort XV Henryk Dąbrowski (ul. Podgórska) to największy fort główny. Fort XV, w czasach niemieckich „Fort VII”, od 1894 roku nosił numer i nazwę „Fort VII – Herman von Salza”. W 1920 roku przemianowano go na „Fort XV Warownię Henryka Dąbrowskiego”.

Wzniesiono go w latach 1882-1884 jako jeden z ostatnich fortów głównych w pierwszej fazie budowy Twierdzy Toruń. Jest jedynym w toruńskiej twierdzy dwuwało­wym fortem artyleryjskim z wałami: artyleryjskim i niskim piechoty.
Fort XV przeznaczony był dla załogi artylerzystów (300) oraz dwóch kompanii piechoty i żołnierzy innych formacji (500). Jednocześnie w forcie mogło przebywać około 800 żołnierzy wszystkich niezbędnych do funkcjonowania fortu artyleryjskiego specjal­ności wojskowych i zawodów. Było tu 31 izb żołnierskich, 10 magazynów, 2 kuchnie, zbiornik paliwa, 1 piekarnia, 5 ujęć wody, 3 prochownie, 2 pancerne punkty obserwa­cyjne, 9 schronów pogotowia na wale. Jako jedyny z fortów głównych posiadał wał niski piechoty na odcinkach czoła i barków wraz z dodatkowymi schronami i klatkami schodo­wymi oraz wyjściami na drogę na skarpie nasady. Aby lepiej zabezpieczyć załogę w wodę w Forcie XV zbudowano w lewym rogu obmurowanej skarpy nasady dodatkowy zbiornik. Również latryny usytuowano piętrowo na obu kondygnacjach koszar nasady. W obiekcie wykonano 14 stanowisk ogniowych – działobitni dla ciężkich dział wałowych kalibru 15 cm na łożach kołowych. Wyposażono je w 4 etatowe ciężkie moździerze fortu kal. 21 cm, które mogły strzelać z obu jego dziedzińców. W kaponierze głównej i w dol­nych koszarach nasady rozmieszczono w 1886 roku przeciwszturmowe pięciolufowe działka rewolwerowe (Rewolwer-Kanone) kalibru 37 mm Hotkiss. Ponadto na stano­wisku tradytora przewidywano użycie 2 armat 8,8 cm Gruson.

W 1885 roku w warowni w przeciwskarpie umieszczono podwójną kaponierę główną. W 1897 roku zbudowano baterie skrzydłowe ze schronami, a w 1904 strop wzmocniono poduszką piaskową, zaś jedno ze skrzydeł – warstwą betonu. W roku 1911 postawiono dookoła obiektu sieć kolczastą w przedstoku. W roku 1912 zainstalowano w forcie agregaty prądotwórcze i uruchomiono oświetlenie elektryczne oraz wentylację wymuszoną. W kaponierach – w sąsiedztwie stanowisk działek rewolwerowych – zbudowano stanowiska reflektorów. W czasie pokoju fort służył jako koszary dla wojska, przeważnie dla pododdziałów artylerii i piechoty.

W momencie wybuchu I wojny światowej w 1914 w warowni przebywała stała załoga pogotowia w sile jednej kompanii piechoty, obsługi dział i działek oraz karabinów maszynowych. Dodatkowym wzmocnieniem załogi była kompania pionierów.

Od roku 1920 do 1921 fort służył jako koszary dla piechoty. W 1921 roku ulokowano w nim podobóz 15. Obozu dla Internowanych Rosjan (żołnierze Wrangla).

W 1923 roku przydzielono fort 8. baterii przeciwlotniczej oraz 1 kompanii Centralnej Szkoły Strzelań. W latach 1924-1925 przeprowadzono w nim większy remont adaptacyjny. W trakcie prac założono nową instalację elektryczną i telefoniczną, przygo­towując obiekt do zajęcia przez wojsko na koszary.

W 1939 roku w warowni stacjonowała  2 pac podległego dowódcy Armii Pomorze. W czasie II wojny światowej znajdował się w niej podobóz jeńców wojennych żołnierzy brytyjskich i francuskich przetrzymywanych w Stalagu XX A (podoficerowie i oficerowie). Jeszcze w czasie działań wojennych i po ich zakończeniu – w 1945 roku – funkcjonował tu „Obóz osób uprzywilejowanych w czasie II wojny światowej” (obóz dla Volks­deutschów).

Po wojnie fort uległ częściowej rozbiórce i dewastacji. Nasadę fortu i jego wnętrze zaadaptowano na potrzeby winiarni. Obecny właściciel wykorzystuje część jego pomieszczeń jako magazyn.

Marian Rochniński