KOHR Klub Odkrywców Historii Regionu

Fort XIV należy do grupy forów pośrednich twierdzy toruńskiej. Jego malownicze położenie i historia sprawia, że może już dziś stać się nie lada atrakcją turystyczna Torunia. Zbudowano go w latach 1889-1893 i nadano mu tylko numer „VI”. Dopiero później przyznano mu miano – „Fort Herman von Balk”, które w 1920 roku zastąpiono nazwą „Warownia Józefa Dwernickiego”.

Budowla ma ciekawy kształt, zbliżony do trapezu. Otoczono ją niskim, spłaszczonym stokiem bojowym ze stanowiskami dla piechoty.

Do fortu prowadziła utwardzona droga, ciągnąca się pod osłoną wału aż do bramy wjazdowej, a dalej przez pięcioboczny dziedziniec ze schronem ochrony wjazdu, osłonięty spłaszczonym wałem ziemnym i ogrodzony płotem fortecznym o wysokości 2,5 metra. Z dziedzińca droga biegła groblą, przecinającą fosę u nasady, przez częściowo zwodzony most nad fosą wprost do kolejnej bramy wjazdowej. Wjazd lub wejście do fortu na odcinku drogi przez fosę mogło być obserwowane i osłaniane przez ogień prowadzony z usytuowanej na wprost wjazdu środkowej kazamaty bloku koszarowego, której ściana posiada dwa otwory obserwacyjno-strzelnicze.

Czoło i barki fortu stanowił wał ziemny ze stanowiskami dla piechoty i 6 lekkich dział kal. 90 cm, rozdzielonych 5 schronami z wyjściami na drogę wałową. Wzdłuż wału czoła fortu zbudowano 1 schron dla piechoty i artylerzystów, 2 dwukondygnacyjne schrony z remizami, połączonymi z blokiem koszar krótkimi poternami. W połowie długości barków wzniesiono po jednym schronie wałowym. W 1893 r. oba boczne schrony wału czołowego otrzymały pancerne punkty obserwacyjne z kopułami W.T. 90. W centrum fortowego majdanu zbudowano główny – jednokondygnacyjny, skazamatowany – blok koszarowy, a wokół niego drogę wałową. Blok ten składał się z pomieszczeń koszarowych, magazynowych, warsztatowych, kuchni, łaźni, latryn i innych.

Po środku bloku – na wprost bramy i dalej grobli z mostem (niegdyś zwodzo­nym) - usytuowano wartownię z otworami strzelniczymi. Fort otaczała mokra fosa szerokości 36 m. o regulowanej za pomocą śluzy głębokości. U podstawy ziemnej skarpy, także za fosą na odcinkach nasady baków i czoła, stał typowy płot forteczny o wysokości 2,5 m. (do dziś ocalał tylko ten zewnętrzny). Na przeciwskarpie fosy biegnie wąska droga straży ze stokiem, kiedyś osłonięta zasiekami ukrytymi w przedstoku. Na końcach odcinka czołowego drogi krytej zbudowano 3 betonowe wartownie straży. Początkowo załogę fortu stanowiło ok. 300 żołnierzy (kompania piechoty, obsługa dział piechoty). Fort pozbawiony był baterii skrzydłowych artylerii ciężkiego kalibru. Załogę fortu stanowili kanonierzy obsługujący działa flankujące, obsługi karabinów maszynowych i pionierzy (sape­rzy). Fort XIV w czasie pokoju był okresowo zajmowany przez załogę do ćwiczeń wojskowych.

Po wybuchu I wojny światowej obsada fortu liczyła zaledwie pluton piechoty. W latach 1920-22, w czasie wojny polsko-bolszewickiej Fort XIV był miejscem skoszarowania kompanii wartowni­czej żołnierzy polskich tego obozu. W czasie II wojny światowej zorganizowano w nim szpital obozowy dla 180 chorych. Po II wojnie światowej obiekt przejęło wojsko i wykorzystywało go jako magazyn amunicji.

Obecnie fort jest własnością prywatną. To ciekawe historycznie i atrakcyjne przyrodniczo miejsce. Z niecierpliwością oczekujemy na jego otwarcie dla turystów i miłośników historii.

Marian Rochniński