KOHR Klub Odkrywców Historii Regionu

Fort VIII Kazimierz Wielki (ul. Bielańska 66) to fort pośredni. Znajduje się na prawym brzegu Wisły, w kierunku zachodnim od centrum Torunia, z prawej strony Szosy Bydgoskiej. Fort zbudowano z cegły i betonu w latach 1888-1891. Początkowo oznaczono go numerem „Fort IVbh, dopiero później nadano mu nazwę „Fort Herzog Albrecht”. W roku 1920 przemianowano go na „Fort VIII Warownia Kazimierza Wielkiego”.

Zbudowano go w celu uszczelnienia i wzmocnienia odcinka pierścienia fortów na tym kierunku obrony twierdzy. Posiadał kształt trapezu. Jego czoło i barki stanowiły wały ziemne ze stanowiskami dla piechoty i 6 lekkich dział, które rozdzielały 4 schrony z wyjściami na drogę wałową. Po prawej stronie również ziemnej nasady znajdował się niewielki blok wjazdowy z bramą na poziomie dna fosy. Zasadniczy blok koszarowy usytuowano pod wałem czoła. Główny ciąg komunikacyjny łączył blok wjazdowy z koszarowym. Kończył go wyjazd na majdan fortu. Pod wałem lewego skrzydła znajdował się pomocniczy ciąg komunikacyjny. Wjazd do fortu prowadził przez niewielki pięcioboczny dziedziniec ze schronem wartowni. Fort otaczała sucha fosa o obmurowanej przeciwskarpie z galerią komunikacyjną na odcinku obu barków i czoła. Skarpa była ziemna, u jej podstawy znajdowała się krata forteczna. Nasada była podmurowana, zaś płot forteczny umieszczono na ziemnej przeciwskarpie. Fosę barków i czoła broniły kojce przeciwskarpowe, fosy nasady – kaponiera skarpowa usytuowana w lewym skrzydle przeciwskarpy. Na przeciwskarpie fosy wiodła wąska droga straży. W 1893 roku fort otrzymał trzy wieżyczki obserwacyjne W.T.90.

W forcie znajdowały się: 10 izb żołnierskich, 11 magazynów, 1 kuchni, 3 pancerne punkty obserwacyjne, 5 schronów pogotowia, 2 pompy na wodnych studniach artezyjskich, 12 otwartych stanowisk dla dział, 4 windy amunicyjne.

Droga dojazdowa do fortu od ul. Szosa Okrężna, mająca długość 480 m i szerokość 4,5 m, wyróżniająca się utwardzoną nawierzchnią, wybudowana została w roku 1896 i była zamaskowana wałem ziemnym od strony północnej i szpalerem drzew. W roku 1911 dookoła fortu w przedstoku rozmieszczono sieć kolczastą i zamaskowano krzewami, natomiast trzy lata później wykonano trawersowe wejścia w schronach wałowych.

W czasie pokoju fort służył wojskom niemieckim jako koszary piechoty. Można w nim było pomieścić 1 kompanię piechoty stanu wojennego, tj. około 250 żołnierzy, oraz obsługę dział.

Do 1920 roku wszelkie urządzenia artyleryjskie, przyrządy celownicze, zasuwy pancerne, silniki i prądnice zabrała odchodząca załoga niemiecka. Urządzenia łączności zniszczono.

W latach 1920-1924 fort z przerwami zajmowały oddziały wojskowe . Dopiero w 1925 roku fort zajął na stałe 4. pułk lotniczy. W 1933 roku obiekt wyremontowano i zamaskowano. We wrześniu 1939 roku warownia była ważnym punktem oporu w systemie obrony miasta. W październiku i listopadzie 1939 roku zorganizowano w niej obóz jeniecki dla żołnierzy polskich. Od stycznia do lipca 1940 roku w forcie mieściło się więzienie śledcze gestapo. W styczniu 1945 roku podczas blokady twierdzy fortyfikację zajęły pododdziały Wehrmachtu. W tym też czasie fort został kilkakrotnie zbombardowany.

Pod koniec lat 50. XX wieku zniszczono wszystkie schrony i oskarpowanie fosy z galerią przeciwskarpową i kaponierami. Zabrano kratę forteczną i cegłę z rozebranych elementów fortu. W 1989 roku obiekt przekształcono w miejsce pamięci narodowej. Zaniedbana budowla jest dziś stopniowo remontowana. Mimo braku zabezpieczeń jest jednak ogólnie dostępny. Dlatego też podczas zwiedzania warowni należy zachować szczególną ostrożność.

Marian Rochniński