KOHR Klub Odkrywców Historii Regionu

Fort VII Tadeusz Kościuszko (ul. Polna 1 / Szosa Okrężna) był najpóźniej zaprojektowanym (od 1878 r.) fortem głównym twierdzy Toruń. Podobnie jak i pozostałe toruńskie forty główne budowany był w zasadzie według schematu mniejszego syme­trycznego pięciobocznego fortu głównego z odcinkiem wału piechoty nad kaponierą główną. Budowa fortu trwała 4 lata i prowadzono ją była w latach 1880-1883.

Obiekt jest najbardziej wysuniętym na północny-zachód fortem Twierdzy Toruń, a ogień jego artylerii i znajdujących się przy nim baterii sięgał do miejscowości Czarne Błota-Olek.

Do fortu prowadziła zbudowana w 1884 roku droga dojazdowa o długości 150 m i szerokości 10-12 m, dobrze zamaskowana rosnącymi w okolicy drzewami.

W latach 90. XIX w. - podobnie jak inne forty twierdzy - obiekt przeszedł znaczną modernizację związaną z wprowadzeniem do uzbrojenia nowego typu dział z gwinto­waną lufą. Od 1894 roku prowadzono prace wzmacniające fort i wyposażano go w urzą­dzenia techniczne: wzmocniono pokrycie powierzchni murowanych obiektów podziem­nych poprzez nałożenie na nie płyty betonowej o grubości 1 metra i zwiększono warstwę ziemi nad nimi. Pomieszczenia mieszkalne wyposażono również w okiennice pancerne. Zabiegi te sprawiły, iż obiekt stał się odporny na pociski dział kal. 15 cm. W celu zamaskowania obiektu i znajdujących się przy nim otwartych baterii artylerii oraz schronów stoki bojowe zostały zalesione, a w 1911 roku dodatkowo opasane przeszko­dami z drutu kolczastego zamaskowanymi krzakami. W 1898 roku doprowadzono do fortu oświetlanego do tej pory lampami naftowymi elektryczność.

W warowni było 14 działobitni dla dział na wale artyleryjskim i 12 w bateriach skrzydłowych, 3 punkty obserwacyjne, 36 pomieszczeń koszarowych, 12 magazynów, 2 kuchnie, 1 piekarnia, 5 studni wodnych. W 1919 roku żołnierze niemieccy zabrali z fortu wszystkie urządzenia techniczne.

Po przejęciu obiektu przez władze polskie w 1920 roku warownia, której nadano miano "Fort VII Warownia Tadeusza Kościuszki", służyła początkowo jako szpital weneryczny. Następnie zaadaptowano ją na koszary wojskowe oraz magazyny. Zarząd Forteczny dokonał tylko niewielkich niezbędnych napraw. Przede wszystkim urucho­miono oświetlenie elektryczne. Przeprowadzono prace konserwacyjne, odmalowano płoty forteczne, bramy wjazdowe, most i stalowe drzwi w schronach.

Od 1924 roku aż do wybuchu wojny w forcie stacjonował 8. pułk artylerii przeciw­lotniczej przekształcony później w dywizjon. Od października 1939 roku do stycznia 1940 roku fort był więzieniem śledczym hitlerowskiej formacji policyjnej Selbstschutz prowadzącej, w tym czasie akcję masowych aresztowań przedstawicieli wszystkich warstw społecznych Torunia, głównie jednak inteligencji polskiej (urzędników państwo­wych, księży, policjantów, nauczycieli, działaczy społecznych oraz Żydów). O życiu lub śmierci więźniów decydowała urzędująca tu tzw. Mordkomission (sąd doraźny). Skaza­nych umieszczano w celi śmierci nr 22, zwanej Todeszelle, a następnie wywożono na rozstrzelanie w pobliskim lasach, m.in. na Barbarce. Obóz zlikwidowano w styczniu 1940 roku, a pozostałych przy życiu więźniów (około 600 osób) wywieziono do obozu koncentracyjnego Stutthof (Sztutowo). Po II wojnie światowej w forcie przeprowadzono prace rozbiórkowe, a następnie adaptacyjne na potrzeby kolejnych użytkowników. Podczas urządzania miejsca pamięci narodowej przy tzw. "Ścianie śmierci" do lewej kaponiery fortu doprowadzono bitą drogę, rozkopując w tym celu nasyp baterii skrzydłowej fortu. W 1976 roku w lewej kaponierze barkowej utworzono izbę pamięci, która dziś już, niestety, nie istnieje.

Marian Rochniński