KOHR Klub Odkrywców Historii Regionu

Fort III Stanisław Jabłonowski (ul. Skłodowskiej-Curie 63) to fort pośredni. Zbudowano go w latach 1888-1892. Pierwotnie był to schron piechoty I-5 „Stutzpunnkt”, który rozbudowano do wielkości fortu i oznaczono numerem „II b”. W 1894 roku nadano mu nazwę „Fort Werk L.Estog”, a w roku 1920 przemianowano go na „Fort III – Warownia Jaremy Wiśniowieckiego”.

Zbudowano go w celu uszczelnienia pierścienia fortów. Razem z sąsiednią długą baterią fort zamykał linię kolejową Toruń-Iława i bronił dworca Toruń-Mokre.

Centralną budowlą fortu był schron piechoty z 6 pomieszczeniami koszaro­wymi – izbami żołnierskimi i magazynami żywności, broni, amunicji. Miał 2 pompy na wodnych studniach artezyjskich, 4 otwarte stanowiska dla artylerii polowej na wale artyleryjskim i stanowiska piechoty. Fort otaczała mokra fosa szerokości 15 m.

Drogę dojazdową do fortu o długości 75 m i szerokości 4 m, mającą utwardzoną nawierzchnię, wybudowano w początkowym etapie budowy warowni w roku 1888 i zamaskowano od strony północnej szpalerem drzew.

W celu wzmocnienia konstrukcji bloku koszarowego fortu w 1908 roku zamurowano otwory okienne oraz wykonano trawersowe wejścia do wszystkich pomieszczeń. Na głównym korytarzu i przed blokiem koszarowym zbudowano studnie cembrowane gł. 20 m. Odwodnienie fortu dokonywało się za pomocą fosy i kanału, biegnącego pod torami do Strugi Toruńskiej na ul. Fabrycznej.

W czasie pokoju fort służył jako koszary dla wojska niemieckiego. W forcie można było pomieścić 1 kompanię piechoty stanu wojennego i artylerzystów, tj. ok. 250 żołnierzy. W 1892 roku dokonano modernizacji obiektu, nadając mu charakter forteczny.

Wentylacja fortu odbywała się sposobem naturalnym przez kanały wentyla­cyjne oraz specjalne urządzenia wentylacyjne – mechaniczne. W roku 1911 opasano stoki warowni przeszkodami z drutu kolczastego na słupkach żelaznych i zamasko­wano krzewami.

W 1914 roku warownię wyposażono w 2 stanowiska ogniowe artylerii – tradytory dla dział kalibru 8,8 cm.

Do 1920 roku fort całkowicie ogołocone z wyposażenia. Zabrała je odcho­dząca załoga niemiecka, która zniszczyła też urządzenia łączności.

W latach 1920-1939 w forcie nie stacjonowały oddziały wojskowe. Sporadycznie służył on pobliskiej parowozowni jako schron magazynowy.

Do dziś w bardzo dobrym stanie zachował się schron koszarowy  i stanowiska ogniowe na wale artyleryjskim. Około 1960 roku zasypano część fosy fortu z prawej strony. Przed wjazdem można zauważyć dwa schrony tradytorów.

 W sąsiedztwie fortu znajdowała się zbudowana w 1883 roku tzw. Długa Bateria, której zadaniem była obrona dworca kolejowego i traktu do Iławy. Znajdowała się ona po lewej stronie torowiska. Chronologicznie był to obiekt wcześniejszy o 5 lat od Fortu III. Powstał jako pierwsze dzieło międzypola twierdzy toruńskiej. Całość dzieła rozciągała się na wale o długości 310 m. Obiekt podzielony był na trzy baterie dział kal. 15 cm, rozdzielonych dwoma trawersami, pod którymi znajdowały się schrony. Każdy ze schronów posiadał po dwie remizy działowe oraz dwie nisze amunicyjne. Podobnie jak Fort III bateria osłonięta była mokrą fosą oraz zabezpieczona płotem. Do dziś ocalały tylko dwa skrajne schrony baterii.

Obecnie fort i długa bateria są własnością prywatną. Można je jednak zwiedzać.

Marian Rochniński