KOHR Klub Odkrywców Historii Regionu

Fort I im. Jana III Sobieskiego (ul. Winna) – fort pancerny.
Zbudowany w latach 1888-1892. Jest jedynym fortem pancernym nie tylko w Toruniu, ale i na całym wschodnim froncie umocnień II Rzeszy. Zarazem najmłodszy i najnowocześniejszy w Toruniu. Stał się modelem późniejszych fortów grupowych (tzw. fest) budowanych w twierdzach na zachodniej granicy Niemiec, m.in. w Metz.

Wzniesiono go na wysokim, prawym brzegu Wisły, miał za zadanie chronić miasta od strony Lubicza i Złotorii oraz kontrolować zakole Wisły. 
Pierwotna nazwa "Buchtafort" pochodziła od wzgórza, na którym ulokowano fort, jednak w 1897 r. zmieniona została na "Feste I a König Wilhelm I". Kolejne rozbudowy prowadzone w ramach wzmocnienia frontu wschodniego przekształciły otoczenie fortu w grupę dzieł pozostających w nieznacznym oddaleniu od siebie i zamaskowanych zielenią. Są tu schrony piechoty, artyleryjskie i amunicyjne, baterii skrzydłowych, stanowiska armat z betonowymi przedpiersiami oraz system fortyfikacji polowej. Na wysokiej skarpie tuż przy prawym barku fortu zbudowano   dwie działobitnie dla armat 15 cm i cztery stanowiska armat kal. 9 cm  przeznaczonych do ostrzału doliny i nurtu Wisły. Podobne umocnienia znalazły się przy lewym barku fortu. Jego przedłużeniem była bateria złożona z 6 dział polowych 15 cm skierowanych na drogę lubicką. Kilkadziesiąt metrów za fortem rozlokowane zostały betonowe stanowiska dział kal. 15 cm dalekiego zasięgu wycelowanych na dolinę rzeki Wisły i linię kolejową do Lubicza.

Większość obiektów rozmieszczona została wzdłuż prowadzącej bezpośrednio do fortu drogi osłoniętej wysokimi nasypami. Podstawowym uzbrojeniem fortu była bateria pancerna złożona z 4 haubic kal. 21 cm zainstalowanych w obrotowych wieżach pod kopułami pancernymi umieszczonymi na nasypie bezpośrednio za koszarami szyjowymi. Uzupełniały je kazamatowe stanowiska do obrony fosy umieszczone w przeciwskarpie fortu, w których zainstalowano łącznie 12 działek rewolwerowych.

Fort ponadto posiadał cztery pancerne stanowiska obserwacyjne: dwa dla artylerii typu P.B.St. 87 umieszczone na wale czołowym fortu i dwa dla piechoty wz. WT-90 z których jedno zainstalowano w prawym narożu barkowo-szyjowym a drugie w lewym narożniku wału czoła fortu, na lewo od stanowiska obserwacyjnego artylerii.

Załoga fortu liczyła łącznie 371 osób: 13 oficerów, 200 żołnierzy piechoty, 152 artylerzystów i 6 saperów, ulokowanych w koszarach szyjowych fortu. Obok sal żołnierskich dla oficerów i żołnierzy w koszarach mieścił się sztab fortu, 2 kuchnie, latryny i maszynownia oraz izby dla obsługi baterii pancernej. Wszystkie pomieszczenia w obrębie fortu połączone były komunikacją podziemną. Ponadto do pancernych stanowisk obserwacyjnych i baterii pancernej prowadziły wejścia ze schronów znajdujących się na nasypie fortu. Od strony koszar dostępu do fortu broniła owalna kaponiera szyjowa głęboko wschodząca w niewielki plac broni. Cały fort otoczony został wysokim wałem przeciwskarpy z suchą fosą i zabezpieczony płotem fortecznym w fosie u podnóża fortu. Od prawego naroża barkowo - szyjowego fortu w stronę Wisły prowadził obmurowany kanał odprowadzający. Po I wojnie światowej i przejściu Torunia w ręce polskie Fort I, otrzymał nazwę "Warownia Jana III Sobieskiego". Do 1923 roku fort służył przejściowo jako koszary dla rekrutów. W gestii wojska pozostawał do 1956 r., następnie wykorzystany był jako magazyn i winiarnia.

W połowie lat 50-tych fort padł ofiarą działalności Miejskiego Przedsiębiorstwa Robót Rozbiórkowych. Mimo zewnętrznych zniszczeń obiekt jest w bardzo dobrym stanie. Dziś ma nowego właściciela i jest w części udostępniony dla zwiedzających.