Zamek w Wąbrzeźnie nie był zamkiem konwentualnym, lecz rezydencją obronno-mieszkalną biskupów chełmińskich, zbudowaną na terenie nadanym im przez zakon krzyżacki 19 kwietnia 1246 roku.

Zamek wzniesiono w latach 1303–1321 z inicjatywy biskupa Hermana von Prinza na półwyspie jeziora Zamkowego.

Warownia była dwuczłonowym założeniem składającym się z zamku właściwego i przedzamcza. Zamek właściwy postawiono na częściowo sztucznym nasypie na planie kwadratu o boku długości 60 m. Nasyp obudowano murem oporowym, który pełnił również funkcje obronną. Zamek miał trzy skrzydła: południowo-wschodnie, południowo-zachodnie i północno zachodnie, zabudowane dwu- i trzykondygnacyjnymi budynkami. Od północnego wschodu dziedziniec zamykał mur kurtynowy z ośmioboczną wieżą chroniącą bramę wjazdową.

Częściowo znane jest przeznaczenie budynków zamkowych. Skrzydło południowe było podpiwniczone, a na jego pierwszym piętrze znajdowała się kaplica pw. św. Marka oraz refektarz. Pozostałe skrzydła na pierwszym piętrze mieściły mieszkanie biskupa oraz zaplecze administracyjne diecezji i zamku. Piwnice, przyziemie oraz poddasze pełniły funkcje gospo­darcze. Po stronie północno-wschodniej zamku właściwego znajdowało się trapezowatego kształtu przedzamcze oddzielone bardzo szeroką fosą. Komunikację pomiędzy zamkiem a przedzamczem zapewniał zwodzony most. Przedzamcze było ufortyfikowane murem obronnym wzmocnionym narożnymi wieżami. Wjazd na przedzamcze prowadził przez bramę w kurtynie północno-wschodniej.

Zamek uległ zniszczeniom podczas wojny trzynastoletniej, kiedy został zdobyty przez wojska krzyżackie dowodzone przez Bernarda Szumborskiego. Po wojnie biskupi chełmińscy odbudowali go, a w latach 1611–1613 zasadniczo przebudowali. Zagładę zamku przyniosła druga wojna polsko-szwedzka – został on całkowicie zrujnowany w wyniku silnego ostrzału artyleryjskiego przeprowadzonego przez Szwedów. Nie przystąpiono już do jego odbudowy, a w roku 1792 Fryderyk II podjął decyzję o rozbiórce, która trwała do końca XIX wieku.

Relikty zamku chronione są prawnie wpisem do rejestru zabytków dokonanym 30 kwietnia 1966 roku.

Leszek Kotlewski