Z zamku konwentualnego w Kowalewie przetrwało do dziś niewiele – zaledwie resztki murów systemu obronnego przedzamczy oraz wzgórze zamku wysokiego z filarem gdaniska.

Budowę zamku konwentualnego rozpoczęto około 1280 roku prawdopodobnie w miejscu, w którym wcześniej znajdował się gród, nadany w 1222 roku przez księcia Konrada Mazowieckiego biskupowi misyjnemu Chrystianowi, który w 1231 roku przekazał go zakonowi krzyżackiemu.

Trójczłonową warownię, złożoną z zamku wysokiego i dwóch przedzamczy, zlokali­zowano na południowym brzegu nieistniejącego obecnie jeziora oraz po zachodniej stronie miasta. Zamek wysoki znajdował się w północnej części założenia. Był najprawdopodobniej budowlą czteroskrzydłową, podpiwniczoną, z trzema kondygnacjami. Według lustracji z 1765 roku w skrzydle południowym mieściła się kaplica p.w. św. Krzyża. Jeśli uzna się, że zacho­wany do dziś murowany filar jest elementem gdaniska, to można przyjąć, że w skrzydle północnym znajdowały się dormitorium i pomieszczenia komtura. Zamek w Kowalewie jako siedziba konwentu posiadał z pewnością także kapitularz, refektarz i infirmerię, lecz trudno dziś ustalić, w którym skrzydle mieściły się te pomieszczenia.

Wzgórze zamkowe, bronione murem obwodowym, miało obszerne międzymurze. Po stronie południowej zamku wysokiego znajdowały się dwa przedzamcza bronione murami obronnymi i rozdzielone fosami. Komunikacja pomiędzy zamkiem wysokim a przed­zamczami oraz całym założeniem a otoczeniem odbywała się poprzez mosty, których istnienie potwierdzają nowożytne lustracje.

Zamek w Kowalewie Krzyżacy stracili w roku 1454. Zdobyły go wojska Związku Pruskiego. W roku 1457 król Jagiellończyk osadził w nim Oldrzycha Czerwonkę – pierwszego polskiego starostę. W czasie drugiej wojny polsko-szwedzkiej zamek doznał poważnych zniszczeń i od tego momentu popadał coraz bardziej w ruinę, mimo że wielo­krotnie podejmowano jego naprawę. W latach dwudziestych XIX wieku rozpoczęto rozbiórkę murów zamkowych wykorzystując pozyskany materiał m.in. do budowy szosy. Pod koniec wieku zamek już praktycznie nie istniał. W 1857 roku na terenie przedzamcza postawiono kościół ewangelicki i dom parafialny. W 1911 roku w miejscu po zamku wysokim zbudowano wieżę wodociągową – być może wzniesiono ją tam, gdzie wcześniej wznosiła się zamkowa wieża.

Ruiny zamku chronione są prawnie wpisem do rejestru zabytków 18 października 1934 roku.

Leszek Kotlewski