Grudziądz

Zamek w Grudziądzu zbudowano prawdopodobnie w miejscu, w którym znajdował się gród nadany w 1222 roku przez księcia Konrada Mazowieckiego biskupowi misyjnemu Chrystianowi, od którego przejął go zakon krzyżacki. Około 1234 roku Krzyżacy rozpoczęli budowę drewnianej warowni, a w latach 1250–1299 wznieśli w jej miejscu – murowaną.

Zamek zlokalizowano na wysokim wzgórzu znajdującym się nad wschodnim brzegiem Wisły, na północ od miasta. Dogodne do obrony warunki naturalne umożliwiły wzniesienie jednej z najpotężniejszych twierdz krzyżackich. Warownia była założeniem trójczłonowym złożonym z zamku wysokiego i dwóch przedzamczy: górnego i dolnego. Zamek wysoki, zbudowany na planie nieregularnego pięcioboku, składał się z czterech skrzydeł, wolno stojącej wieży, zlokalizowanej w narożniku północno-zachodnim i dzie­dzińca. Wjazd na teren dziedzińca prowadził przez bramę w skrzydle południowym, poprze­dzoną przedbramiem i mostem na przedzamcze górne. Zamek otaczało międzymurze i mur obronny. W jego zachodniej kurtynie znajdowało się gdanisko, połączone gankiem na arka­dach ze skrzydłem zachodnim zamku. Program użytkowy zamku wysokiego jest częściowo znany. W skrzydle południowym, podpiwniczonym, z trzema kondygnacjami, na pierwszym piętrze mieściła się kaplica, kapitularz i refektarz. W skrzydle zachodnim, piętrowym, prawdopodobnie znajdowało się mieszkanie komtura i pokoje gościnne. W skrzydle wschodnim, podpiwniczonym, były: browar i dormitorium. Nie ustalono, co mieściło się w skrzydle północnym. Przedzamcze górne, zbudowane na planie nieregularnego wieloboku, znajdowało się po stronie południowej zamku wysokiego i na północ od miasta. Z miastem połączone było bramą z wydłużoną szyją bramną. Z przedzamcza górnego można było dostać się na przedzamcze dolne, otaczające zamek wysoki od wschodu, północy i zachodu. Oba przedzamcza osłaniał ciąg murów obronnych.

Wskutek wojny trzynastoletniej zakon stracił zamek w Grudziądzu. Od 1466 roku stał się on siedzibą polskich starostów. W czasie drugiej wojny polsko-szwedzkiej zamek uległ częściowemu zniszczeniu i od tego czasu proces ten się pogłębiał. Po przejęciu Grudziądza przez Prusy zamek objęty został systematyczną rozbiórką, a pozyskany materiał budowlany użyto do budowy twierdzy grudziądzkiej. Przetrwała wieża zwana „Klimkiem”, która została zburzona przez Niemców w 1945 roku. W latach 50. XX wieku teren wzgórza uporządko­wano, a w miejscu, gdzie stała wieża, usypano kopiec.

Dnia 28 października 1936 roku wieżę „Klimek” objęto ochroną konserwatorską, wpisując ją do rejestru zabytków.

Leszek Kotlewski