KOHR Klub Odkrywców Historii Regionu

Wśród malowniczych zakątków Pojezierza Krajeńskiego, w północno wschodniej części Krajeńskiego Parku Krajobrazowego, na terenie gminy Kęsowo wytrawny turysta poruszający się oznakowanymi szlakami turystycznymi znajdzie polskie schrony bojowe 
z okresu II wojny światowej – jedne dobrze widoczne na polach, zaś inne ukryte w zaroślach.

Budowę schronów tej pozycji obronnej rozpoczęto 8 VIII 1939 roku i prowadzono ją do chwili wybuchu wojny. Schrony te stanowiły w przeszłości część rozbudowanej, większej pozycji osłaniania „Rytel”, tworzącej całość z samodzielnym ośrodkiem oporu „Chojnice” 
w lewobrzeżnym rejonie działań armii „Pomorze”. Przed całym odcinkiem ośrodka oporu „Chojnice” wykonano rów przeciwczołgowy o szerokości podstawy 2,5 m i głębokości 3 m, 
a na niektórych odcinkach zbudowano zapory przeciwczołgowe z grubych pali sosnowych. Przed dwiema liniami rowów strzeleckich ustawiono dwurzędowy płot z drutu kolczastego 
z dodatkowymi przeszkodami – potyczakami. Na stanowiska ckm-ów przygotowano schrony drewniane, kryte ziemią. Mogły one wytrzymać trafienia pociskami artyleryjskimi kalibru 
75 mm. Na drogach i szosach ustawiono ruchome zapory przeciwczołgowe wykonanych 
z szyn i drewnianych. Budową odcinka oporu „Chojnice” kierował dowódca 8. psk płk dypl. Jerzy Jastrzębski, a po utworzeniu Zgrupowania „Chojnice” jego dowódca płk Tadeusz Majewski. Ogólny nadzór sprawował gen. bryg. Stanisław Grzmot-Skotnicki – dowódca Pomorskiej Brygady Kawalerii i Grupy Operacyjne „Czersk”. Umocnienia budowali żołnierze 8. Pułku Strzelców Konnych i 1. Batalionu Saperów, a od 25 sierpnia przybyły 
w okolice Chojnic batalion ON „Czersk”, który wcześniej pracował nad umocnienia 
w swoim rejonie. Od samego początku, tj. od 8 sierpnia, częściowo wykorzystywano do budowy pozycji robotników cywilnych, przede wszystkim bezrobotnych opłacanych 
z Funduszu Pracy.

Mankamentem umocnień obronnych samodzielnego ośrodka oporu „Chojnice” była możliwość jego łatwego obejścia od południa, dlatego 5 km na wschód od Chojnic nad rzeką Brdą w rejonie Rytla przygotowano pozycję przesłaniania, zamykającą główną szosę 
i dwutorową linię kolejową Chojnice – Tczew, linię kolejową i szosę Chojnice – Kościerzyna oraz Szosę Chojnice – Tuchola. Pozycja ta swoim prawym skrzydłem opierała się o Jezioro Łacki, następnie biegła na południe wschodnim skrajem Jeziora Dybrzyk i dalej wschodnim brzegiem Brdy przez Męcikał do Rytla. Stąd biegła na południe do Jeziora Spierewnik, dalej wzdłuż wschodniego brzegu jezior przez Goskowice, Ciechocin do Drożdżenicy, następnie wzdłuż rzeki Kamionki do Gostycyna. Pozycja przesłaniania „Rytel” składała się z dwurzędowych rowów strzeleckich połączonych rowami łącznikowymi. Nie były to jednak rowy ciągłe. Wykonano je tylko na przesmykach między jeziorami oraz na odcinkach, gdzie nie było żadnych przeszkód naturalnych . Przed rowami strzeleckimi, jak w innych punktach obrony ustawiono płot z drutu kolczastego z potyczakami. Przesmyki między jeziorami zamknięto przeszkodami przeciwczołgowymi. W niektórych miejscach wyłożono miny przeciwczołgowe. Na szosach i grogach ustawiono ruchome zapory przeciwczołgowe. 
W lasach wyrąbano przesieki dla prowadzenia ognia z broni maszynowej. Natomiast w rejonie Rytla i na południe od tej miejscowości rozpoczęto budowę dwóch tam na Brdzie.

Prace fortyfikacyjne wykonywała kompania saperów Korpusu Ochrony Pogranicza „Hoszcza”, pluton pionierów z Pomorskiej BK, a także żołnierze 35. Pułku Piechoty oraz Bataliony Obrony Narodowej „Czersk” i „Tuchola”. W pracach tych wzięły udział również plutony wzmocnienia Straży Granicznej. Przy budowie tam wodnych zatrudniano także często robotników cywilnych, zwłaszcza betoniarzy. Warto dodać, że na południowym końcu odcinka wzdłuż potoku Wytrych wybudowano sześć schronów żelbetonowych.

Budowy omawianych umocnień nie ukończono jednak przed rozpoczęciem działań wojennych. Nie ukończono także budowy tam wodnych na Brdzie. Schrony betonowe 
i drewniane wykończono tylko w około dwudziestu procentach, pozostałe były w różnych stadiach budowy.

Wartość bojowa pozycji Rytel była stosunkowo niewielka. Największym jej mankamentem było to, że od strony Gostycyna miała otwarte skrzydło. Nie była bowiem powiązana z umocnieniami jezior Koronowskich, które faktycznie wchodziły w skład pozycji przedmościa Bydgoszczy. Mimo to broniący tego odcinka żołnierze 35. Pułku Piechoty, wspierani ciężką artylerią 3. PAC, skutecznie powstrzymywali napór jednostek niemieckiej 20. DPZmot.