KOHR Klub Odkrywców Historii Regionu

Zapora jezior koronowskich

W pobliżu dróg przebiegających w przesmykach i brzegami jezior koronowskich, 
w gęstwinie zieleni lub na uprawianych polach można dziś spotkać pojedyncze schrony bojowe wykonane ze zbrojonego betonu, będące pozostałością po zbudowanej w tym rejonie w 1939 roku linii obronnej armii „Pomorze”. Ponieważ nie wykorzystano ich w walce, ocalały w bardzo dobrym stanie i stanowią interesujące świadectwo inżynierii wojskowej tamtych czasów.

Na północ od pozycji ryglowej przedmościa Bydgoszcz – z rejonu Trzemiętowa –przebiegała linia obrony jednostek wojska polskiego. Ciągnęła się wzdłuż wschodniego skraju jezior Małe i Wielkie Wierzchucińskie, dalej wzdłuż wschodniego skraju jezior: Gogolińskie, Studzienne, Byczewskie, Długie, Piaseczno, Stoczek do Brdy w rejonie Sokole-Kuźnica. Występujące tu warunki terenowe sprzyjały rozbudowie umocnień stałych i polowych. 
W omawianym pasie umocnień – wzdłuż jeziora koronowskiego – planowano wybudowanie trzydziestu schronów żelbetowych na dwa ciężkie karabiny maszynowe (wg typu ustalonego przez Sztab Główny WP), odpornych na wszystkie artyleryjskie pociski kalibru 100 mm oraz mających wytrzymać jedno, a może nawet dwa trafienia pociskami kalibru 155-200 mm.

Przed wybuchem II wojny światowej udało się ukończyć budowę tylko trzynastu schronów i przygotowano je do obrony. Dwa schrony nie zostały przysypane ani kamieniami polnymi, ani ziemią, a piętnaście schronów znajdowało się w różnych stadiach budowy. Ponadto planowano wybudowanie trzydziestu schronów drewnianych krytych ziemią dla jednego ckm-u, wytrzymujących trafienia pociskami kalibrów do 75 mm i kilka trafień pocisków kalibrów 100-155 mm. W sumie zakończono budowę tylko piętnastu schronów.

Przejścia między jeziorami były zabezpieczone dwiema liniami rowów strzeleckich 
i dwurzędowym płotem kolczastym, a także potyczakami oraz minami przeciwpancernymi. Przygotowano sztuczne zalewy. Do 31 sierpnia 1939 roku wykonano w tym celu osiem tam: pomiędzy jeziorami Słupowskim a Wielkim; Małe Topolno – Wielkie Topolno – Buszkowo; Buszkowo – Piaseczno; przy ujściu jezior do Brdy w rejonie Kuźnicy, zaś siódmą i ósmą tamę przy ujściu strugi Sępolna do Brdy. Powstałe dzięki temu zbiorniki wodne byłyby poważną przeszkodą dla broni pancernej i dla piechoty, gdyby ich broniono ogniem.

Umocnienia te wykonali żołnierze 15. Dywizji Piechoty i skierowanej w czerwcu 
9. Dywizji Piechoty oraz żołnierze batalionu Obrony Narodowej „Koronowo”. Niektóre prace wykonali też cywile. Budowę umocnień nadzorował dowódca 9. DP, zaś kierował nią szef saperów mjr Witold Brzeziński. Z powodu zbyt późnego rozpoczęcia budowy umocnień prac nie ukończono przed wybuchem wojny.

Na zachód od omawianych fortyfikacji przystąpiono do budowy samodzielnego ośrodka oporu w formie przedmościa Nakło. W rejonie Nakła na szosach prowadzących 
z kierunków zachodnich i północnych do miasta oraz na drogach bitych postawiono zapory przeciwczołgowe. Wykonano też rowy strzeleckie, a przed nimi rozciągnięto przeszkody 
z drutu kolczastego. Przygotowano również odkryte stanowiska dla broni maszynowej. Natomiast na południowym brzegu Noteci – do miejscowości Tur – zbudowano stanowiska dla broni maszynowej i rowy strzeleckie. Umocnienia powstały przede wszystkim dzięki żołnierzom batalionu Obrony Narodowej „Nakło”, którzy je później obsadzili i bronili. Na południe od tej pozycji były już stanowiska 26. Dywizji Piechoty, wchodzące w skład armii „Poznań”.

Dawną pozycję obronną z 1939 roku na linii jezior Koronowskich można dziś zwiedzać, pokonując trasę rowerem lub – jeszcze lepiej – pieszo, gdyż tylko taka forma zwiedzania daje najlepsze możliwości dokładnego poznania znajdujących się tu pozostałości umocnień, takich jak schrony i rowy dobiegowe oraz punkty ogniowe

Marian Rochniński