KOHR Klub Odkrywców Historii Regionu

Pokonując trasę z Bydgoszczy w kierunku Nakła, zarówno szosą, jak i koleją, 
w miejscowości Kruszyn napotkamy pojedyncze betonowe budowle – polskie schrony bojowe z 1939 roku.

 Warto udać się do Kruszyna i obejrzeć umocnienia, stanowiące zaledwie część rozległego systemu obrony, zbudowanego w tym rejonie tuż przed wybuchem wojny 
z Niemcami.

Pozycje przedmościa biegły od Rynarzewa (na północny wschód od tej miejscowości) kanałem Noteci do Kanału Bydgoskiego, a potem do Kruszyna przez Szczutki – Truszczyn aż do Brdy. Następnie – w związku z przedłużeniem obrony na północ – w rejonie Jezior Koronowskich wybudowano pozycję ryglową ciągnącą się przez Wojnowo do Trzemiętowa. Przed tymi pozycjami wzniesiono pozycję przesłaniania, która biegła od Kanału Bydgoskiego przez Strzelewo – Silno – Trzemiętowo do Jeziora Słupowskiego.

Na przedmościu Bydgoszczy planowano wybudowanie około czterdziestu schronów żelbetonowych, każdy na dwa ckm-y; około dwudziestu schronów drewnianych, krytych kamieniami i ziemią na jeden ckm; dwie linie rowów strzeleckich, ochranianych na zagrożonych odcinkach przez dwurzędową przeszkodę przeciwpancerną.

Budowy przedmościa nie udało się zakończyć przed wybuchem II wojny światowej. Nie dokończono budowy większości umocnień – prace wykonano zaledwie w siedemdziesięciu procentach. 
Fortyfikacje budowali żołnierze 15. Dywizji Piechoty, robotnicy cywilni, zatrudniani do prac betoniarskich, a także żołnierze batalionu Obrony Narodowej „Bydgoszcz”. Budowę nadzorował dowódca 15. DP, zaś bezpośrednio kierował nimi szef saperów dywizji.

Na pozycji obronnej, opartej łukiem o Brdę i Kanał Notecki, wykonano siedemnaście żelbetowych schronów typu polowego (sześć jednostronnych, dziewięć dwustronnych i dwa obserwacyjne); wylano fundamenty pod trzy budowle; zbudowano dwie linie okopów; postawiono zasieki z drutu kolczastego oraz przeszkody przeciwpancerne, wykonane 
z wbijanych pionowo w ziemię szyn kolejowych i pali drewnianych. Warto wspomnieć, że wartość bojowa tej pozycji była stosunkowo niewielka i że jej znaczenie nie byłoby większe nawet wtedy, gdyby prace zostały ukończone. Budowano je, ponieważ przewidywano, że główne siły nieprzyjaciela zaatakują miasto z rejonu Chojnic i Sępolna, z kierunku północno-
-wschodniego i wschodniego, gdyż od Brdy do Wisły na północ od Bydgoszczy nie było żadnych umocnień.

Mimo to już w trzecim dniu wojny w rejonie Kruszyna i Nowej Dąbrówki oraz Osówca pododdziały 61. i 62. Pułku Piechoty z Bydgoszczy i 6. batalion ckm oraz żołnierze rozbitych 9. i 27. Dywizji Piechoty skutecznie broniły przedmościa, wykorzystując w walce wybudowane fortyfikacje polowe i stałe. Trzy kolejne próby ataku na zachodnią część przedmościa zostały odparte, jednak wieczorem doszło do wdarcia się oddziałów niemieckich na pozycję między Brdą i Wisłą i polskie jednostki musiały wycofać się z zajmowanych pozycji.

Schrony w rejonie wzgórza Kruszyniec objęte zostały opieką przez członków Bydgoskiego Stowarzyszenia Miłośników Zabytków "Bunkier", dzięki którym stały się skansenem fortyfikacyjnym, chętnie odwiedzanym nie tylko przez miłośników historii wojskowej. Warto dodać, że grupy rekonstrukcji historycznej 
z Bydgoszczy organizują w tym miejscu widowiska historyczne, które przyciągają rzesze widzów.

Marian Rochniński