Po Kongresie Wiedeńskim położenie Torunia stało się niezwykle ważne strategicznie. Pod miastem przebiegała granica prusko-rosyjska, której bliskość zagrażała trasom kolejowym państwa pruskiego. Już w latach 20. rozpoczęto przebudowę części miasta, wznosząc szereg obiektów obronnych (arsenały, koszary, mury ze strzelnicami). W drugiej połowie XIX w. nastąpił jednak rozwój sztuki artyleryjskiej, który sprawił, że stare budowle obronne stały się bezużyteczne. 24 czerwca 1872 r. pruski sztab generalny wydał rozkaz budowy nowoczesnej twierdzy w Toruniu. Pieniądze potrzebne do realizacji inwestycji uzyskano z kontrybucji po wygranej wojnie francusko-pruskiej. Bezpośrednie prace rozpoczęto 
w 1877 r., które zakończono ostatecznie dopiero przed wybuchem I wojny światowej.

Podstawą konstrukcji jest sieć fortów otaczających miasto na obu brzegach Wisły. 
W pierwszym etapie budowy powstało 8 fortów, w latach 1888-1893 7 kolejnych, 20 baterii ziemnych i 84 schrony przedpola. W latach 1905-1914 prowadzono dalszą modernizację 
i rozbudowę twierdzy. W sumie liczba budowli fortecznych sięgnęła około 200. Twierdza toruńska otaczała miasto w promieniu 4 kilometrów, poszczególne forty składały się z budynków wojskowych, fos, wałów ziemnych, mostów zwodzonych, kaponier, kilkukondygnacyjnych podziemi, artyleryjskich baterii skrzydłowych, punktów obserwacyjnych. Najcięższe działa będące na wyposażeniu twierdzy znajdowały się w Forcie I – były to haubice kalibru 210 mm. Pomieszczenia były zelektryfikowane i wyposażone w ujęcia wody pitnej, mogli 
w nich przebywać i spać żołnierze.

Wybudowanie Twierdzy Toruń miało jednak i negatywne skutki dla samego miasta, ograniczony został rozwój gospodarczy i infrastruktura. Ze względów militarnych nie można było stawiać budynków w okolicy fortów, a nadgraniczne położenie Torunia poskutkowało zahamowaniem inwestycji w przemysł. Chociaż fortyfikacje kosztowały państwo pruskie 60 milionów marek, nigdy nie były oblegane, ani wykorzystane w akcji bojowej. Pod koniec 
I wojny światowej wojska pruskie, wycofując się z Torunia, uszkodziły lub zabrały ze sobą elementy wyposażenia artyleryjskiego, instalacje elektryczne, drzwi pancerne i urządzenia celownicze. W niepodległej Rzeczypospolitej forty zostały przejęte przez polską armię, obecnie znajdują się częściowo w rękach prywatnych i wojskowych. Niektóre z nich są poważnie zdewastowane, ale część została wyremontowana i można je zwiedzać.

Bogusław Bogucki