Kraj został zajęty przez armie Związku Sowieckiego i jako państwo zależne funkcjonował do 1989 roku. Polska Rzeczpospolita Ludowa ograniczyła prawa obywatelskie i bezlitośnie rozprawiała się z opozycją. Przykładem takiej polityki było pobicie działaczy „Solidarności” w Bydgoszczy w 1981 roku.

Czasy PRL to okres zapaści gospodarczej, ciągłych podwyżek cen żywności i fatalnych warunków socjalnych. Sytuacja panująca w Polsce od czasów zakończenia II wojny światowej powodowała narastanie negatywnych nastrojów społecznych, które osiągnęły punkt krytyczny pod koniec lat siedemdziesiątych. 8 lipca 1980 roku w Świdniku wybuchł pierwszy strajk. 14 sierpnia z postulatami ekonomicznymi i – przede wszystkim – politycznymi wystąpili robotnicy zatrudnieni w Stoczni Gdańskiej. Chcieli uzyskać zgodę na utwo­rzenie własnej reprezentacji, wolnych związków zawodowych. Żądali wolności słowa, dostępu do mediów, zaprzestania represji wobec opozycjonistów. Do strajkujących przyłączyli się tacy ludzie, jak: Lech Wałęsa, Bogdan Lis, Andrzej Gwiazda, Tadeusz Mazowiecki i Bronisław Geremek. W ciągu tygodnia strajk rozszerzył się na cały kraj. Prace wstrzymano w 600 zakładach. Władze komunistyczne musiały przystąpić do negocjacji i podczas tzw. porozumień sierpniowych zgodziły się na utworzenie ogólnopolskiego Niezależnego Samo­rządnego Związku Zawodowego „Solidarność”, którego liczba członków sięgnęła wkrótce 10 milionów ludzi.

Do wprowadzenia stanu wojennego, czyli do 13 grudnia 1981 roku, w Polsce panował karnawał „Solidarności” – okres względnego spokoju i ustępstw komunistów. Działacze „S” starali się wymusić na władzach realizację kolejnych postulatów, np. 19 marca 1981 roku delegaci „Solidarności” przybyli na sesję Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy, aby wesprzeć rolników pragnących rejestracji własnego związku zawodowego (NSZZ Rolników Indywidualnych „Solidarność”). Mieszkańcy wsi byli głęboko niezadowoleni, ponieważ Zjednoczone Stronnictwo Ludowe, które formalnie powinno stać po ich stronie, nie udzieliło im poparcia. Nie mogąc opanować wzburzenia, protestujący zajęli bydgoską siedzibę partii. Na sesji obecny był wówczas wicepremier Stanisław Mach, a przedstawiciele „S” zostali oficjalnie zaproszeni na spotkanie. Jeden z delegatów, Jan Rulewski, wspomina dzisiaj, że udało im się nawiązać porozumienie z radnymi, co nie spodobało się wojewodzie – przedstawicielowi centralnego rządu. Ostatecznie delegatów nie dopuszczono do głosu i przerwano rozmowy, a po protestach związkowców na salę wtargnęli milicjanci, którzy dotkliwie pobili trzech działaczy – Jana Rulewskiego, Mariusza Łabentowicza i Michała Bartoszcze.

Do dzisiaj nie wiadomo, kto wezwał milicję, gdyż władze próbowały wyciszyć sprawę i zdezorientować społeczeństwo. Posunięto się nawet do absurdalnych oświadczeń, że delegaci sami się poturbowali. Rozpowszechniano też oczerniające ich ulotki. Jednocześnie na terenach Polski trwały ćwiczenia wojsk Układu Warszawskiego pod kryptonimem „Sojuz 81”, co było jawną groźbą pod adresem opozycji. Wydarzenia bydgoskie wywołały gwałtowne protesty „Solidarności” i doprowadziły do czterogodzinnego strajku ostrzegawczego, który odbył się 27 marca. Wydarzenia w Bydgoszczy, świadczące o twardej polityce komu­nistów, stanowiły jedną z przyczyn wprowadzenia stanu wojennego 9 miesięcy później.

Bogusław Bogucki