Była najeżdżana przez sąsiednie państwa, broniła się, zwyciężała, sama atakowała. Do największych tragedii w dziejach polskiego państwa zaliczamy II wojnę światową, ale wielu historyków uważa, że niewiele mniejszą był potop szwedzki i jego konsekwencje. Oprócz klęsk militarnych Rzeczpospolita ponosiła porażki dyplomatyczne, których skutki sięgały daleko w przyszłość. Należą do nich traktaty welawsko – bydgoskie.

Wojna ze Szwecją w latach 1655-1660 była częścią tzw. II wojny północnej, w której udział brały: Szwecja, Brandenburgia, Siedmiogród, Polska, Austria, Holandia, Dania, Rosja oraz próbujący utworzyć niezależne państwo litewskie – książę Janusz Radziwiłł. W wyniku konfliktu największe szkody poniosła Polska, gdyż głównie na jej terytorium rozgrywały się działania wojenne. Państwem, które najbardziej skorzystało na wojnie, okazała się Brandenburgia. Panował w niej wówczas Fryderyk Wilhelm I zwany Wielkim Elektorem. Od 1618 r. Brandenburgia znajdowała się w unii personalnej z Prusami Książęcymi – państwem powstałym w 1525 r. po sekularyzacji zakonu krzyżackiego. Formalnie Prusy były lennem Polski, a kolejni książęta byli zobowiązani do składania hołdu.

W styczniu 1640 r. władzę w Prusach Książęcych i Brandenburgii objął młody książę Fryderyk Wilhelm I. Był on niezwykle zdolnym i przebiegłym politykiem, który konsekwentnie budował potężne państwo, opierające się na silnej armii, i starał się uniezależnić od Rze­czypospolitej. Doskonałą okazją stały się czasy potopu szwedzkiego. Jako lennik – winien pomóc Polsce, wysyłając swoje wojska do walki ze Szwecją. Zamiast tego zachował neutral­ność, obserwując bieg wydarzeń. Gdy sytuacja stała się niekorzystna dla Polaków, 17 stycznia 1656 r. przyłączył się do Szwedów i zaatakował Rzeczpospolitą. Wojska brandenburskie walczyły w bitwie pod Warszawą, a także pod Prostkami. Dnia 6 grudnia 1656 r. Fryderyk Wilhelm I razem z królem Szwecji Karolem X Gustawem, księciem Jerzym II Rakoczym z Siedmiogrodu, wodzem Kozaków Bohdanem Chmielnickim i Bogusławem Radziwiłłem z Litwy w trakcie wspólnych negocjacji zaplanowali rozbiór Polski, który na szczęście nie doszedł do skutku.

Wraz ze zmieniającymi się losami wojny zmieniała się polityka Wielkiego Elektora. Kiedy Szwedzi zaczęli przegrywać, postanowił stanąć po stronie zwycięzcy, czyli Polski, ale nie za darmo. W dniu 19 września 1657 r. podpisał z Rzecząpospolitą układ w Welawie, potwierdzony 6 listopada w Bydgoszczy przed nieistniejącym już kościołem pojezuickim. Był on również inspirowany przez posła austriackiego Franciszka Lisolę, który chciał pozyskać Prusy dla interesów habsburskich. Na mocy traktatów welawsko-bydgoskich Fryderyk Wilhelm I zrywał wszelkie ustalenia ze Szwedami, uzyskiwał pełną suwerenność w Prusach Książęcych dla siebie i dla swoich męskich potomków z zastrzeżeniem, że w przypadku wygaśnięcia linii rodowej Prusy zostaną przywrócone Polsce, co miało być potwierdzane przez przysięgę stanów pruskich. Wielki Elektor zobowiązał się zawrzeć sojusz z Rzecząpospolitą i udzielać jej odpłatnej pomocy militarnej. Prusy uzyskały również Drahim jako zastaw oraz Lębork i Bytów jako lenno.

Historycy oceniają traktaty welawsko-bydgoskie, jako największą klęskę dyplomatyczną Rzeczypospolitej.  Lennik, który miał obowiązek pomocy zbrojnej, zdradzał suwerena i zmieniał sojuszników w zależności od panującej sytuacji społeczno-politycznej, a w osta­tecznym rozrachunku uzyskał niezależność, zdobył przywileje i powiększył swoje terytorium.

Bogusław Bogucki