Monarchowie panowali przecież „z bożej łaski”, krążyły o nich legendy i podania przedstawiające ich jako namiestników Boga, mówiące o uzdrowicielskiej mocy ich dotyku, podkreślające niezwykłą jedności władców z ziemią… Zamach na panującego, a nawet podjęcie próby zawiązania spisku przeciw niemu były karane niezwykle surowo. Zbrodniarza czekała nieuchronna egzekucja, poprzedzana zazwyczaj niezwykle wymyślnymi i okrutnymi torturami. Kiedy w XVII w. szlachcic Piekarski dokonał nieudanego zamachu na Zygmunta III Wazę, został poddany tak dotkliwym i nieludzkim katuszom, że pamięć o nich przetrwała do dzisiaj w powiedzeniu: „plecie jak Piekarski na mękach”. W Europie Zachodniej królobójstwa były rzeczą dosyć częstą, Polska natomiast słynęła z szacunku wobec koronowanych głów. Sytuacja uległa zmianie w okresie rozbicia dzielnicowego

Ustawa sukcesyjna Bolesława Krzywoustego z 1138 r. nie zapobiegła waśniom i sporom między jego spadkobiercami. Bolesław podzielił swoje państwo między swoich synów, najstarszego z rodu mianując seniorem i przyznając mu władzę zwierzchnią nad innymi książętami, z czym wiązały się takie przywileje, jak prawo bicia własnej monety, mianowanie dostojników kościelnych i reprezentowanie całego kraju za granicą.

Akt prawny, który w założeniu miał się przyczynić do stabilizacji państwa – doprowadził do jego rozpadu. Książęta wszczynali bratobójcze wojny, sprowadzali obce wojska dla własnych, partykularnych celów, nie wahali się również nasyłać zabójców na konkurujących z nimi władców.

W roku 1227 ziemie polskie nadal toczyły się konflikty między książętami dzielnicowymi. Seniorem był wówczas Leszek Biały, syn Kazimierza Sprawiedliwego, który zmagał się z wieloma problemami, np.: próbą uniezależnienia się Pomorza zarządzanego przez namiestnika Świętopełka, konfliktem między Władysławem Laskonogim i Władysławem Odonicem (wnukiem Mieszka Starego), najazdami pogańskich Prusów. Na początku listopada 1227 r. Leszek Biały postanowił zwołać zjazd międzydzielnicowy w Gąsawie, na którym w sposób pokojowy chciał wydobyć kraj z kłopotów dręczących go wskutek podziału. Przybyli na obrady książęta zwrócili uwagę na nieobecność Świętopełka i Odonica, ale mimo przystąpili do negocjacji. Pertraktacje dotyczyły nie tylko spraw politycznych, ale także sporów o ziemie i majątki. Niestety, rozmowy zostały przerwane.

Wczesnym rankiem 23 lub 24 listopada do Gąsawy przybyła zbrojna drużyna Pomorzan, która zaatakowała zebranych. Książę śląski Henryk Brodaty został ciężko ranny we własnym łożu. Leszka Białego zaatakowano w łaźni. Próbował uciekać konno, ale w okolicach wsi Marcinkowo został doścignięty przez pogoń i padł ofiarą zabójców. Do dziś do końca nie wiadomo, kto był inicjatorem napadu. Historycy uważają jednak, że był to jeden z nieobecnych na zjeździe książąt – Świętopełk z Pomorza Gdańskiego lub Władysław Odonic z Wielkopolski.

Śmierć Leszka Białego, ostatniego seniora uznawanego przez książąt dzielnicowych, wyznacza ważną granicę w historii Polski – rozpoczyna okres silnego osłabienia więzi ogólnopolskich wskutek podziału kraju między członków dynastii piastowskiej, który zakończy dopiero koronacja Władysława Łokietka w 1320 roku.

Bogusław Bogucki