W czasie powstania styczniowego zorganizował oddział, który wkroczył na teren zaboru rosyjskiego. Próba wsparcia powstańców zakoń­czyła się niepowodzeniem, a on sam został osadzony w berlińskim więzieniu. Po korzystnym dla niego wyroku prowadził życie ziemianina, archeologa i polityka (był posłem do Reichs­tagu, czyli parlamentu niemieckiego, a od 1877 r., należał do Koła Polskiego).

W 1874 r. był współorganizatorem wystawy rolniczo-przemysłowej w Toruniu. W latach 1876–1877 nawiązał kontakt z Adolfem Pawińskim i wspólnie z nim założył czasopismo naukowe „Ateneum”. Najbardziej znaną inicjatywą Działowskiego było założone 16 grudnia 1875 r. Towarzystwo Naukowe w Toruniu - instytucja, która miała konkurować ze swoimi niemieckimi odpowiednikami, badać i publikować dzieje Pomorza oraz wspierać polskich historyków i naukowców. Działowski został wkrótce mianowany przewodniczącym Wydziału Historyczno-Archeologicznego. Sfinansował powstanie biblioteki i muzeum Towarzystwa, sprowadził także na Pomorze słynnego archeologa Gotfryda Ossowskiego, który zapoczątkował polskie badania archeologiczne na tym obszarze. Założyciel TNT słynął także, jako kolekcjoner militariów i książek – jego bogatym księgozbiorem opiekował się początkowo znany historyk – Wojciech Kętrzyński. Pełne cennych dokonań życie Zygmunta Działowskiego zakończyło się przedwcześnie w wyniku trapiącej go choroby. Zmarł  w Berlinie 16 lutego 1878 r. w wieku 35 lat, pochowany został w krypcie kościoła w Wielkiej Łące.

Bogusław Bogucki