W 1806 roku po klęsce Prus w bitwach pod Jeną i Auerstedt armia francuska wkroczyła do Torunia. Miasto zostało zamienione w centralny punkt sanitarny – opatrywano tu rannych, gromadzono żywność i zaopatrzenie. Konsekwencją tych działań było finansowe wyniszczenie miasta, masowe rekwizycje, kontrybucje i traktowanie Torunia jak terytorium okupowanego. Już w 1807 roku Francuzi postanowili ufortyfikować miasto i zamienić je w twierdzę. Umocnienia zdały swój egzamin w 1809 roku, kiedy to armia austriacka bezskutecznie próbowała zdobyć Toruń.

W 1810 roku gwałtownie pogorszyły się stosunki francusko- rosyjskie. Do tego czasu Rosja uznawała postanowienia traktatu w Tylży z 1807 roku, podczas którego zobowiązała się blokować wszelki ruch handlowy z Wielką Brytanią (największym wrogiem Napoleona). Car Aleksander I zdecydował się wystąpić przeciw Francji, a jego sztab zaczął planować wojnę ofensywną. W 1812 roku Napoleon postanowił uprzedzić atak i zmusić Rosję do przestrzegania wcześniejszych zobowiązań. 24 czerwca przekroczył granice Niemiec na czele kilkusettysięcznej armii i ogłosił początek „Drugiej Wojny Polskiej”. Po tragicznej dla Francuzów i Polaków kampanii zimowej resztki Wielkiej Armii dotarły w grudniu w okolice Torunia. Właśnie tam dowódcy francuscy postanowili powstrzymać ścigające ich oddziały rosyjskie. Na rozkaz marszałka Davout’ a kontynuowano prace fortyfikacyjne, paląc przy tym toruńskie przedmieścia i wioski (Dybów, Majdany, Mokre i Podgórze). Był to kolejny cios dla miasta, które ucierpiało już wcześniej w czasie wznoszenia umocnień – Francuzi zburzyli ponad 100 budynków, m.in. wiele cennych zabytków. Następnym krokiem było wzmocnienie załogi. Stanowiło ją 4 tysiące żołnierzy bawarskich, 600 francuskich i 100 polskich.

Rosyjska armia przybyła pod mury Torunia w lutym 1813 roku i rozpoczęła ostrzeliwanie twierdzy. Szczególnie uciążliwe bombardowania przeprowadziła w marcu, kiedy sprowadzono z Grudziądza ciężką artylerię. Przez cały czas Rosjanie blokowali miasto, przechwytując kurierów, wskutek czego załoga nie miała żadnych informacji o losach Napoleona i Francji. Oblężenie trwało do 16 kwietnia. Wtedy to komendant francuski podpisał akt kapitulacji, zniechęcony rosnącymi stratami (ok. 700 zabitych i zmarłych z powodu chorób) oraz postawą mieszczan toruńskich, którzy wielokrotnie prosili go o poddanie miasta.

Bilans obrony 1813 roku był tragiczny dla Torunia. Zniszczenia, pożary, rekwizycje, zburzone domy… Po ustąpieniu Francuzów miasto było okupowane przez Rosjan do 22 września 1815 roku, kiedy zostało przekazane w ręce pruskie zgodnie z postanowieniami Kongresu Wiedeńskiego.

Bogusław Bogucki