W 1772 roku Grudziądz na mocy traktatu rozbiorowego znalazł się na terytorium Prus. Cztery lata później król Fryderyk II Wielki wydał rozkaz zbudowania tu twierdzy, która czuwałaby nad transportem wiślanym. Jak na owe czasy była to trafna decyzja, ponieważ Toruń i Gdańsk znajdowały się jeszcze w polskich rękach. Budowa trwała od 6 czerwca 1776 do 1789 roku. Fortyfikację zaprojektował pułkownik inżynierii Paul von Gotzenbach. Wzniesiono ją na prawym brzegu Wisły na płaskowyżu na północ od miasta Grudziądz. Miała ona kształt półkola z czterema frontami bastionowymi, wyposażono ją w obwody obronne, bastiony, półbastiony, raweliny, fosy i potężne mury. Pod koniec XVIII wieku była ona najnowocześniejszą twierdzą pruską.

Umocnienia grudziądzkie przeszły chrzest bojowy w roku 1807, kiedy francuskie i polskie wojska ścigały rozbitą armię pruską posuwającą się na wschód. 2 listopada 1806 roku do Grudziądza przybył król Prus Fryderyk Wilhelm III z żoną Luizą, ale spodziewając się zagrożenia ze strony zbliżającego się nieprzyjaciela, 26 listopada zdecydował się opuścić miasto. Przed wyjazdem rozkazał komendantowi twierdzy gen. Wilhelmowi Courbière gromadzić żywność i przygotowywać się do obrony.

Załoga pruska składała się głównie z piechoty (ok. 4500 żołnierzy) i artylerii (109 armat, 43 haubice i 16 granatników). Podstawowym problemem Prusaków było narodowościowe zróżnicowanie załogi – prawie połowę stanowili Polacy, a także Litwini, Rusini, a nawet Szkoci. W takiej sytuacji dezercje były powszechne. Obliczono, że w okresie oblężenia uciekło 827 żołnierzy.

W styczniu 1807 roku pod Grudziądzem pojawiły się pierwsze patrole francuskie. Napoleon powierzył zadanie zdobycia twierdzy marszałkowi Bernadotte, który skierował do walk polską dywizję gen. Jana Henryka Dąbrowskiego i niemiecki kontyngent Związku Reńskiego (żołnierze z Hesji – Darmstadt). Niemcy pod koniec stycznia zaatakowali Grudziądz i zajęli miasto, a głównodowodzący korpusem gen. Marie-François Rouyer 23 stycznia zażądał od Courbière’a poddania twierdzy. Pruski komendant zdawał sobie jednak sprawę, że oblegający są nieliczni i nie mają artylerii i odrzucił propozycję. W lutym dowództwo francuskie zadecydowało o blokadzie Grudziądza, a sprzymierzone wojska polsko-reńskie zaczęły nękać Prusaków serią ataków.

Dopiero pod koniec kwietnia 1807 roku pod twierdzę przybyły posiłki francuskie. Sprowadzono inżynierów wojskowych. Dostarczono sprzęt oblężniczy. Ściągnięto też artylerię, która rozpoczęła ostrzeliwanie fortyfikacji. Liczba oblegających wzrosła wówczas do 7 tysięcy żołnierzy (4 bataliony francuskie, 5 heskich i 2 polskie).

1 czerwca rozpoczęło się jedenastogodzinne bombardowanie umocnień, podczas którego miasto mocno ucierpiało. Courbière odmawiał jednak konsekwentnie poddania Grudziądza i utrzymał twierdzę przez 313 dni. Koniec oblężenia nastąpił dopiero po podpisaniu w Tylży rozejmu kończącego całą wojnę. Grudziądz pozostał w rękach pruskich, a Courbière otrzymał od króla stopień feldmarszałka, ponieważ jako jedyny komendant utrzymał się na zajmowanej pozycji i nie skapitulował przed Francuzami.

Bogusław Bogucki