Istnieje wiele rozmaitych przyczyn wojen polsko-szwedzkich. Do najczęściej wymienianych zaliczyć można chęć podboju przez Szwecję basenu Morza Bałtyckiego, element kampanii wojny trzydziestoletniej toczonej w zachodniej Europie (kampanii toczonej między protestanckimi państwami a katolicką monarchią Habsburgów w latach 1618 – 1648), a także spór o tytuł króla Szwecji, który posiadał monarcha polski Zygmunt III Waza. Był on szwedzkim królewiczem, synem króla Jana III Wazy 
i wnukiem Zygmunta I Starego. W 1587 r. został królem Polski, a po śmierci ojca 
w 1592 r. – również władcą Szwecji. Nie był zbyt lubiany przez poddanych – został wychowany na katolika, a w Szwecji panował luteranizm. Przeciwko Zygmuntowi wybuchł bunt, na czele którego stanął jego stryj Karol Sudermański. Zygmunt poniósł klęskę i został zdetronizowany w 1599 r., ale nigdy nie zrzekł się korony szwedzkiej. Tytułem króla Szwecji posługiwali się też jego synowie – Władysław IV i Jan II Kazimierz. Władcy szwedzcy postrzegali tę sytuację, jako realne zagrożenie dla suwerenności swego państwa, gdyż mogła ona stanowić podstawę polskich roszczeń o tron. Przyczyniło się to do wybuchów kolejnych wojen.

Gdy dawny buntownik Karol Sudermański został królem Karolem IX, jego syn Gustaw Adolf postanowił zmusić Zygmunta III do rezygnacji z tytułu. 6 lipca 1626 r. armia szwedzka ruszyła na podbój Pomorza i błyskawicznie zajęła kilkanaście miast. Tymczasem Polska nie była w stanie zebrać wystarczających sił do obrony. W kraju brakowało pieniędzy, szlachta obawiała się wzmocnienia władzy królewskiej, magnateria myślała wyłącznie 
o własnych interesach. Podczas pierwszych starć okazało się, że Polacy nie są w stanie sprostać Szwedom. W tej sytuacji głównodowodzący siłami polskimi hetman Stanisław Koniecpolski zastosował nową taktykę. Rozpoczął wojnę „szarpaną” – nagłe ataki na linie zaopatrzeniowe, dalekie rajdy kawalerii, co zmusiło Szwedów do zamknięcia się w twierdzach. Jedną z nich była Brodnica, zablokowana szczelnie przez Polaków. Obrońcom groził głód, który mógł doprowadzić do spadku morale, a w końcu do kapitulacji. Aby temu zapobiec, wódz szwedzki – kanclerz Axel Oxenstierna wydał w lutym rozkaz przełamania blokady.

Kampania była nietypowa, o tej porze roku wojska przeważnie zimowały (wypoczywały na kwaterach), rozproszone po wielu wsiach i miasteczkach. Armia szwedzka w sile ok. 6 tysięcy żołnierzy skoncentrowała się w Miłomłynie i ruszyła na Brodnicę. Powstrzymać ją miały wojska polskie (ok. 5 tysięcy) pod dowództwem Stanisława Rewery Potockiego. 12 lutego Szwedzi doszli do rzeki Brynicy, znaleźli się w odległości 20 km od Brodnicy (w okolicach Górzna) i tam zamierzali się przeprawić. Drogę zastąpili im Polacy, którzy mieli ich ostrzelać i zepchnąć na pobliskie bagna. 

Niestety, dowódcy polscy popełnili błąd taktyczny, nie angażując w walkę wszystkich sił. Tylko część armii polskiej zaatakowała wojska przeprawiające się przez Brynicę i wzięła udział w bitwie. Reszta stała bezczynnie. Jeden z dowódców polskich – Mikołaj Judycki zaproponował, aby całe siły przystąpiły do ataku na poszczególne oddziały szwedzkie, które stopniowo przekraczały rzekę, ale zignorowano go. Szwedzi wykorzystali sytuację – ruszali do kolejnych natarć. W końcu po uderzeniu rajtarów w szeregi polskie wkradła się panika 
i armia rzuciła się do ucieczki. Polacy ponieśli sromotną klęskę. Straty polskie wyniosły aż 700 zabitych. Szwedzi stracili tylko kilkudziesięciu żołnierzy.

Bogusław Bogucki