Uważa się powszechnie, że zakończyło się koronacją Władysława Łokietka w 1320 r. Tymczasem do końca swego panowania borykał się on z najazdami, aneksjami i wojnami domowymi. Trudno też mówić o zjednoczeniu Polski pod berłem polskiego władcy, skoro w 1327 r. jego armia stoczyła bitwę z Krzyżakami, których wsparli książęta mazowieccy.

Królestwo Władysława Łokietka nie było zbyt rozległe. Nie obejmowało Pomorza, Śląska, ziemi chełmińskiej, jak również Mazowsza. Książęta mazowieccy starali się być niezależni od Polski, zdarzało im się też zawierać traktaty skierowane przeciw niej. 2 stycznia 1326 r. w Brodnicy książęta – płocki Wacław, rawski Siemowit II i czerski Trojden I – zawarli układ z Krzyżakami, gwarantujący im niezależność i zapewniający obronę przed ewentualną polską agresją.

Władysław Łokietek od dawna pragnął zagarnięcia Mazowsza i klęski Krzyżaków – utracił na ich rzecz Pomorze, którego nie był w stanie odzyskać, nawet mimo pomyślnego wyroku sądu papieskiego w Inowrocławiu w 1321 r. Król, wzmocniwszy pozycję Polski sojuszem z pogańskim władcą Litwy – Giedyminem, zażądał od książąt mazowieckich złożenia hołdu. Po ich odmowie zaatakował księstwo płockie lipcu 1327 r., podczas gdy Litwini ruszyli na księstwo rawskie. Zakon krzyżacki udzielił pomocy sojusznikom, armia pod dowództwem komtura ziemi chełmińskiej Ottona von Luterberga i komtura toruńskiego Hugona Almenhausena uderzyła na Polaków oblegających Gostynin i odrzuciła ich w stronę Kujaw.

W okolicy Brześcia Kujawskiego stacjonował sam król polski z głównymi siłami i w tym kierunku ruszyły wojska krzyżackie. W drodze na Brześć doszło do starcia pod Kowalem, w którym Krzyżacy ponieśli dotkliwe straty (zginął komtur Hugo Almenhausen), a wojska księcia płockiego uciekły z pola bitwy. Zwycięstwo nie zostało jednak należycie wykorzystane, gdyż Władysław Łokietek obawiał się odsieczy krzyżackiej, a w dodatku nie był pewny swojego sojusznika – Giedymina. Dlatego gdy Zakon poprosił o rozejm, zgodził się. Choć układ zawarty we Włocławku nie dawał przewagi żadnej ze stron, miał jednak dla nas negatywne konsekwencje. Umożliwiał książętom mazowieckim dalsze współdziałanie z Krzyżakami i niejako przyzwalał im na dalsze nieuznawanie zwierzchności Łokietka. Księstwo płockie zostało włączone do Polski dopiero w 1495 r., zaś reszta Mazowsza w 1526 r. Zakon z kolei zaczął prowadzić coraz bardziej agresywną politykę wobec Polski, czego skutkiem były wyprawy wojenne na ziemię dobrzyńską w 1329 r., atak na Wielkopolskę podjęty wspólnie z Czechami w 1331 r. i ostatecznie – odebranie Polsce Kujaw w 1332 r.

Bogusław Bogucki