„Projekt rewitalizacji Fortu X” – comiesięczne spotkania z historią wojskowości w Muzeum Twierdzy Toruń
Muzeum Twierdzy Toruń, oddział Muzeum Okręgowego w Toruniu, zaprasza na kolejną odsłonę cyklu „Środowe spotkania z historią wojskowości”, która odbędzie się 29 października 2025 roku o godz. 17:30. Najbliższe spotkanie poświęcone będzie „Projektowi rewitalizacji Fortu X”.
Zaplanowany na koniec października br. wykład poświęcony będzie projektowi adaptacji Fortu X – Baterii Nadbrzeżnej do nowych celów. przygotowanemu przez Archigeum Pracownia Reżyserii Architektury sp. z o.o
Sam obiekt, który tak naprawdę jest rozbudowaną baterią artyleryjską z pomocniczymi schronami zabezpieczającymi jej działanie, usytuowano na lewym brzegu Wisły na dawnym terenie zalewowym. Przed niszczącymi działaniami rzeki zabezpieczał go wał przeciwpowodziowy, usypany na kilka lat przed rozpoczęciem budowy baterii. Pierwszy projekt dzieła, którego nazwa pochodziła od nazwy młyna wodnego założonego obok pobliskiego strumienia, wykonano w sierpniu 1887 roku. Zakładał on budowę czterostanowiskowej baterii artyleryjskiej na osiem dział. Sześć armat miało prowadzić potencjalny ogień artyleryjski na linię kolejową prowadzącą do Poznania, dwie kolejne miały prowadzić ogień w kierunku zachodnim, wzdłuż brzegu Wisły. Dla potrzeb dzieła zaprojektowano trzy ceglane, bomboodporne schrony. Najmniejszy z nich, położony pomiędzy działobitniami, miał spełniać funkcję magazynu amunicji. Obok zaplanowano duży schron artyleryjski dla obsługi, mieszczący także laboratorium amunicyjne i podręczny magazyn prochu. Trzeci przeznaczono dla żołnierzy piechoty mających bronić baterię przed szturmem przeciwnika. Stanowiska strzeleckie zaplanowano przed schronami oraz na lewym skraju założenia.
Całość założenia miała poprzedzać płytka sucha fosa z siecią kolczastą ukrytą za przedstokiem. Pierwotny projekt baterii dwukrotnie modyfikowano.
Finalnie powstała bateria z odkrytymi działobitniami dla siedmiu armat. Pomiędzy stanowiskami dla armat rozmieszczono szerokie ziemne trawersy z niewielkimi betonowymi wnękami na amunicję. Specyficzne ukształtowanie wału artyleryjskiego, w kształcie wycinka ośmioboku, umożliwiało ostrzał w sektorze 135°. Dzięki temu ogień baterii pokrywał nie tylko fragment linii kolejowej, ale także koryto rzeki i terasę zalewową lewego brzegu Wisły.
Za wałem wniesiono duży, dwunastokomorowy schron, ustawiony prostopadle do osi wału artyleryjskiego. Znalazły się w nim trzy izby mieszkalne dla obsługi dział i cztery pomieszczenia schronowe dla żołnierzy piechoty. Ponadto magazyny na pociski i ładunki miotające, izba oficerska oraz kuchnia ze studnią na wodę. Na końcu prawego skrzydła, w wąskiej komorze, umieszczono latrynę
W niewielkim zagłębieniu, pomiędzy nasypem schronu a drogą wałową, ustawiono szopę artyleryjską, wykonaną w konstrukcji szkieletowej (pruski mur).
Od strony czoła i lewego barku baterię otaczała nawodniona fosa o szerokości 34 m, zasilana przez wody gruntowe. Prawy bark był osłonięty nasypem wału przeciwpowodziowego. Na przeciwskarpie fosy i po lewej stronie schronu przygotowano pozycje strzeleckie dla piechoty.
W roku 1920, po przejęciu twierdzy przez Wojsko Polskie, bateria została zakwalifikowana jako fort piechoty z możliwością zakwaterowania w nim osiemdziesięcioosobowej załogi
Po II wojnie światowej obiekt był wykorzystywany na rożne sposoby. W latach sześćdziesiątych ulokowano w nim magazyny toruńskich Zakładów Graficznych. W późniejszym okresie został przejęty przez Zmotoryzowane Odwody Milicji Obywatelskiej (tzw. ZOMO), które opuściły go pod koniec lat osiemdziesiątych XX wieku.
Obecnie bateria jest opuszczona i systematycznie dewastowana, ale wkrótce może się to zmienić – o szczegółach dowiedzą się Państwo 29 października br. w Muzeum Twierdzy Toruń.
Środową opowieść poprowadzą Przemek Gawęda oraz Marcin Sajdak z Archigeum Pracownia Reżyserii Architektury sp. z o.o.
Wszystkich zainteresowanych zapraszamy w środę 29 października 2025 roku o godz. 17:30 do Muzeum Twierdzy Toruń (położonego przy ulicy Wały gen. Władysława Sikorskiego 23).
Redakcja KOHR
